'Alles wat de commu­nicatie­dienst van de universiteit vandaag doet, deed Vlaamse Leergangen vroeger'

Weinig studenten kennen de Vlaamse Leergangen nog. Maar wie in het boek Rond Wetenschap Verenigd van Ruben Mantels duikt, ontdekt dat de huidige debatten over toegankelijk onderwijs en wetenschap een volledige eeuw kleur gaven aan de organisatie. De historicus schreef het naar aanleiding van de honderdjarige verjaardag van de stichting ervan.

In 1924 werd ze opgericht met het oog op meer Nederlandstalige colleges aan de Leuvense universiteit, en dat doel was tien jaar later in zekere zin verwezenlijkt. Toch bleef de vereniging bestaan, sinds 2003 onder de naam Academische Stichting Leuven. 'Vlaamse Leergangen hield steeds het debat levend', zegt Mantels. Het scherpstellen van de opdrachten van de universiteit van de universiteit en de focus op het communiceren van wetenschap hielden de vereniging volgens hem relevant.

Toegankelijk boek

Mantels boek past binnen die ambitie van toegankelijke wetenschapscommunicatie. 'Zoals wel meer verenigingen waarvan de oorspronkelijke Vlaamse doelstellingen al lang verwezenlijkt zijn, is de focus verschoven naar cultuur. Wetenschap en de communicatie daarover staan op de jaar­lijkse Karakterfeesten van de vereniging centraal.'

'Daarom werd me gevraagd dit boek te schrijven: het houdt het erfgoed van de vereniging levend', zegt Mantels. Ook de naam van de stichter van de organisatie, Pieter-Jozef Sciencie, leeft voort via het Mgr. Sencie-Instituut (MSI) van de faculteit Letteren. 

Wie de 111 pagina's op een avond wil verslinden, kan dat zeker, en wordt door de geschiedenis van de vereniging begeleid via enkele goed­gekozen archieffoto's. Die toegankelijke inhoud steunt op een sterk onderzoek over de organisatie. 

Nederlands

Het boek vangt aan in het jaar 1924. 'Toen was de Leuvense universiteit in de praktijk Franstalig. Er waren wel wat Nederlands­talige vakken, maar in Vlaanderen over­heerste het gevoel dat Frans de taal was voor de elite en het hoger onderwijs', zegt Mantels. 

Vanuit een Vlaamsgezind standpunt wilde Vlaamse Leergangen daar verandering in brengen. 'De naam van de organisatie verraadt het doel ervan: ze wou het onderwijs aan de Leuvense universiteit vernederlandsen. Daarvoor ging ze in heel Vlaanderen op zoek naar geld.' Vlaamse Leergangen zocht naar fondsen voor Nederlandstalige vakken, maar het recht om die in te richten lag bij rector Paulin Ladeuze. 

De organisatie slaagde er in die middelen te verzamelen, maar Ladeuze hield de rem in. Echte vernederlandsing kwam er pas nadat de Rijksuniversiteit Gent in 1930 volledig Nederlandstalig werd. 'Er ontstond toen een kleine exodus van Vlaamsgezinde studenten naar Gent, die volledig les in het Nederlands wilden', zegt Mantels. 'Dat noopte de bis­schoppen die aan het hoofd van de universiteit stonden tot actie, tot een echte stroomversnelling, want Gent was voor hun een "godde­loze universiteit". Op korte tijd is toen een aanzienlijk deel van het onderwijs aan de Leuvense universiteit vernederlandst.'

Pr-afdeling

Na 1930, zes jaar na de stichting ervan, was het hoofddoel van Vlaamse Leergangen dus bereikt. Ze sloeg daarom een nieuwe weg in. 'De organisatie is zich toen beginnen toe­leggen op pr-werk en communicatie. Alles wat de communicatiedienst van de universiteit vandaag doet, en toen bestond die nog niet, deed Vlaamse Leergangen.' 

Het tijdschrift Onze Alma Mater bracht vanaf 1947 divers onderzoek in toegankelijke vorm en tijdens de zogenaamde Leuvenavonden trokken professoren door Vlaanderen om er lezingen te geven. 'De organisatie wilde echt de brug maken met de gemeenschap buiten de universiteit, om zo het gevoerde onder­zoek op eenvoudige wijze te communiceren. Op dat vlak was het een pionier', gaat Mantels verder. 

In de jaren zestig moderniseerde de universiteit en nam ze alle communicatie op zich. Opnieuw moest de vereniging zich heruitvinden en bleef het financieren van jonge onderzoekers een belangrijke pijler.

Leuven Vlaams

In die jaren zestig kwam de kwestie Leuven Vlaams op. De spanning over de splitsing van de universiteit werd sterk merkbaar vanaf 1962, zegt Mantels: 'Zelf aarzelde Vlaamse Leergangen over een splitsing. Ze vreesde dat die Leuven zou verzwakken en dat heel katholiek Vlaanderen meegezogen zou worden in de ondergang ervan. Met de Franstalige onderzoekers zouden bovendien enkele grote namen verdwijnen. Vlaamse Leergangen was voorstander van een grote mate van autonomie, onder één koepel.' 

Die houding veranderde in 1965 toen Michel Woitrin, de Franstalige secretaris-generaal van de Leuvense universiteit, deed uit­schijnen dat Leuven opgeslokt zou moeten worden door een groot Brussel. 'Voor een meerderheid binnen Vlaamse Leergangen bleef nu slechts een oplossing over: de splitsing', vertelt Mantels. 

Katholieke identiteit

Na de splitsing besloot de beweging zich te richten op de katholieke identiteit van de universiteit. 'Onder rector De Somer dreef de universiteit steeds verder weg van Rome. De universiteit was dan wel pluralistisch, ze wilde geen actieve rol meer spelen in het geloof van de studenten.' 

Daar ging Vlaamse Leergangen tegen in. 'Waar De Somer wilde dat kwaliteit door­woog bij de benoeming van professoren, ongeacht hun geloof, lag dat bij de vereni­ging anders. Zij wilde professoren met het "juiste" katholieke profiel.' 

De organisatie kreeg zo de stempel van een conservatief clubje van professoren. Het verloor steeds meer leden en invloed, en dat noopte in de jaren tachtig tot een nieuwe heroriëntering. 'De generatie van 1980 besloot, los van conservatieve idealen, te focussen op onderzoeksfinanciering en wetenschapscommunicatie.'

 In een wetenschap­pelijke wereld die verengelste en specialiseerde, zette ze in op communicatie naar de buitenwereld. Dat blijft de doelstelling van Academische Stichting Leuven: onderzoek op een toegankelijke manier communiceren.

Het boek Rond wetenschap verenigd: van Vlaamse Leergangen tot Academische Stichting Leuven 1924-2024 verscheen bij Universitaire Pers Leuven. Meer info staat op de website van de stichting.