Advocatenstage blijkt 'valse belofte'

Elk jaar starten meer dan 600 jongeren aan een 'stage aan de balie'. Ze vinden een stagemeester en starten hun driejarige opleiding. Dan begint de rollercoaster: naast een fulltime job in een advocatenkantoor, krijgen de advocaat-stagiairs ook lessen en examens voorgeschoteld.

De stage is niet altijd wat stagiairs hadden verwacht, zo blijkt uit gesprekken die Veto deed met tien van hen. Zij hebben het over de lage vergoeding en het bijzondere statuut: de stagemeester bepaalt het verloop en de inhoud van de stage, maar toch blijft je als stagiair een zelfstandige. Van je loon (officieel 'honorarium') blijft vaak niet veel meer over na belastingen.

Schijnzelfstandige

In principe moet de stagiair al rechtszaken voor zijn eigen rekening nemen. In de praktijk blijft het aantal keer dat een stagiair mag pleiten vaak beperkt. Een ex-stagiair geeft zelfs aan dat ze zich bedrogen voelde: 'Ik was het administratieve werkpaardje van mijn stagemeester.'

Dat de relatie tot de stagemeester allesbepalend is voor de stage, beamen alle getuigen. Dat is de voornaamste reden waarom de meesten anoniem willen blijven. De advocatuur is een kleine wereld en daarin wil je geen bruggen opblazen.

Ieder advocatenkantoor stelt andere eisen en vaste werkuren zijn er niet. Dat hoort volgens sommigen bij het zelfstandigenstatuut. Maar de arbeidsvoorwaarden voor startende advocaten zijn misschien niet te rijmen mat dat statuut. Bovendien zorgt zelfstandige zijn voor extra werkdruk: doorheen je opleiding leerde je nooit te ondernemen.

Heel wat startende advocaten mispakken zich aan die werkdruk. Praten over mentale gezondheid is bovendien taboe in de advocatuur, beamen twee stagiairs met wie Veto sprak. Advocaten betalen een baliebijdrage waarin een verzekering zit voor gewaarborgd inkomen bij arbeidsongeschiktheid, maar er is een wachttermijn van 24 maanden voor psychische aandoeningen.

Peter Callens, voorzitter van de Vlaamse Orde van Balies, wijst op de stagecommissies waar stagiairs klachten kunnen voorleggen. In zijn ervaring werkt dat goed. 'Maar dat verandert natuurlijk niets aan het stressvolle beroep van advocaat', geeft hij toe.

Veel werk, weinig loon

Kantoren betalen enkel een brutoloon uit aan stagiairs – in feite schrijft de stagiair een factuur uit aan zijn stagemeester. 'Deontologisch gezien mag je niet in verloning werken, want je moet altijd onafhankelijk kunnen oordelen', legt een stagiair uit.

Stagiairs dragen heel wat af van hun loon, en bovendien ligt de minimumvergoeding niet hoog: 1800 euro per maand bruto voor eerstejaars en 2500 euro voor tweedejaars. De voorbije tien jaar is dat bedrag wel stelselmatig opgetrokken, zo blijkt uit cijfers van de Orde van de Vlaamse Balies. Zo was het minimumloon voor de eerstejaars in 2001 nog 1200 euro, vanaf september wordt dat al 2000 euro.

Iemand die het minimumloon verdient, houdt daar nog steeds maar zo'n 900 euro netto aan over, zo leert een snelle berekening. Dat ligt onder de armoedegrens in België. De getuigen geven aan dat die manier van verloning compleet achterhaald is. 'De idee leeft vooral bij oudere advocaten dat een stage een leerplek is en dat het dus een investering is', zegt een stagiair.

Grote kantoren

Het zijn vooral de grote kantoren die meer aanbieden dan het minimumloon. Daartegenover staat ook een hogere werkdruk. Tot 15 uur werken per dag is geen uitzondering, bevestigen meerdere stagiairs. Bovendien nemen commerciële kantoren niet zomaar iedere stagiair aan: ze selecteren op basis van studieresultaten. Onderhandelingsruimte als kandidaat-stagiair heb je zelden.

Niet ieder kantoor staat bovendien in voor de onkosten die de stagiairs maken. 'Lessen kosten 1200 euro, je moet een toga kopen en er zijn een hoop andere onkosten', vertelt een voormalige stagiair. Iemand die geen hulp krijgt van thuis, kan moeilijk op zijn eigen benen staan.

Dat kan ervoor zorgen dat enkel rijkere stagiairs vlot door het traject geraken. Callens erkent het probleem. 'Dat is een vraag van alle tijden, maar anno 2020 is die veel minder acuut dan vroeger', zegt hij. 'Vroeger was het veel meer het geval dat enkel mensen uit de gegoede milieus in de advocatuur kwamen. Ondertussen is de samenstelling van de starters veel diverser.'

Vooral vrouwen stoppen

Met beperkte sociale bescherming, een minimaal inkomen en onregelmatige werkuren bouw je niet snel een gezinsleven op. Zo vertelt een tweedejaarsstagiair dat ze eerst wat ruimte voor zichzelf nodig heeft om te wennen aan haar leven als advocaat. Toch hamert ze erop dat ze zich nooit verwachtte aan een 9-to-5 job. Het is volgens haar een opoffering die je maakt.

De omstandigheden zorgen voor een grotere uitval bij vrouwelijke advocaten dan bij hun mannelijke collega's. De Orde van Vlaamse Balies houdt geen cijfers per gender bij, maar de Brusselse balie probeert wel zicht te houden op de genderverdeling. 'De instroom bij stagiaires is er eerder 60-40 vrouwen-mannen verdeeld', zegt Callens, die lid is van de Brusselse balie. 'In oudere leeftijdscategorieën keert dat om, naar 40-60.'

Callens denkt dat we daarvoor een verklaring moeten zoeken bij het feit dat vrouwen nog steeds meer investeren in hun gezin. Een mannelijke stagiair vindt het jammer dat de gendermix er niet is bij de oudere vennoten: 'Dat houdt de machocultuur in stand.'

De stagiair koestert wel de hoop dat de genderkloof zichzelf in de toekomst zal herstellen, maar Callens klinkt minder hoopvol. In andere sectoren werken vrouwen vaker deeltijds, maar de advocatuur is een beroep dat je moeilijk deeltijds kan uitoefenen, aldus Callens.

Bediende als oplossing

Door de machtspositie van de stagemeesters durven weinig stagiairs opkomen voor zichzelf. 'Het valt niet meer te verantwoorden dat iemand in die omstandigheden moet beginnen werken na een studie van vijf jaar', reageert een stagiair.

Als stagiairs of advocaten de mogelijkheid zouden hebben om te kiezen voor een bediendestatuut, kan dat voor meer rust zorgen. Callens zegt dat het op dit moment al mogelijk is aan de Franstalige balies in ons land. Aan de Vlaamse Orde van Balies klinkt het voorstel als 'een monster van Loch Ness': het speelt regelmatig terug op, maar telkens mislukt het. Op dit moment ligt het bediendestatuut voor advocaten opnieuw op tafel.