Waarom mensen wat vaker van mening zouden moeten veranderen

Het meest storende misverstand over mijn job, 'opinie maken', is dat mensen me zien als een krantenayatollah die meningen als fatwa's en dogma's decreteert. Tijd voor een wederwoord.

Toen Veto me vereerde met de licht intimi­derende vraag om een 'winteressay' te schrijven, was mijn eerste idee om een pleidooi te houden voor striktere oriëntatie en toelating in het hoger onderwijs. Ik zou uitleggen hoe mijn mening daarover helemaal gedraaid is sinds mijn eigen studententijd.

Wees ik toen consequent op de risico's voor de democratisering van het onderwijs en het recht op vrije keuze, dan zou ik het nu hebben over de grote verspilling van talent en schaarse overheidsmiddelen door foute studiekeuzes. Juist de grote kans dat het mis­gaat, werpt een stevige financiële of sociale drempel op. Het leek me een gepast, ietwat tegendraads onderwerp voor dit prachtblad.

Geruisloze winden

Tot ik besefte dat in dat uitgangspunt een nog veel prikkelender stelling schuilging: het veranderen van mening zelf. Dat is een fundamenteel recht waarvan te weinig mensen gebruik maken. En wie toch van mening verandert, gaat er vaak mee om zoals de vroegere CVP-premier Gaston Eyskens principes beschreef: 'Winden die je best geruis­loos en traag loslaat.'

Ik doe het vaak, van mening veranderen, en ik kan het iedereen aanraden.

Dat kan lezers misschien verrassen. Een commentator heeft de pretentie om bijna dagelijks de krantenkolom met het redactionele standpunt in te nemen. Van zo iemand mag je toch minstens een zeker opiniërend stavast verwachten.

In die verwachting schuilen twee cruciale misverstanden. Om met het eenvoudigste te beginnen: een mening wijzigen, is niet gelijk aan flipfloppen, het voortdurend wippen van het ene intellectuele been op het andere, naargelang de situatie. Flipfloppende politici verketteren in de oppositie alles wat ze in de meerderheid verdedigen. Met principes, argumenten en kantelende inzichten heeft dat niks te maken.

Linkse pastoor

Net zo erger ik me aan analisten die vandaag roepen dat politici 'over hun schaduw moeten stappen' om een akkoord te maken en morgen diezelfde politici verwijten dat ze hun kiezers afstoten doordat ze te makkelijk akkoorden hebben gesloten. Zo heb je altijd gelijk.

Maar een mening formuleren gaat niet over gelijk hebben, en zeker niet over je gelijk willen opleggen. Zo komen we bij het tweede misverstand. Het is niet omdat ik bijna elke dag een mening verkondig, dat ik ook vind dat ik elke dag gelijk heb.

Geen verwijt kwelt me meer dan de kritiek een 'linkse pastoor' te zijn die vanop de kansel zijn 'grote gelijk' verkondigt. Het tegendeel is het geval. Een opinie is geen dog­ma of fatwa. Het is een uitnodi­ging om het oneens te zijn en tegen­argumenten te formuleren. Kom en overtuig me van het tegendeel. Soms lukt dat nog ook.

Natuurlijk besef ik wel waar de kritiek vandaan komt. De vooruitstrevende waarden van de krant zijn het prisma waardoor ik de wereld aanschouw. Als commentator sta ik ergens voor. Dat stoort sommigen, en daar heb ik begrip voor. Het zou anderzijds nogal schijnheilig zijn om dat te ontkennen. Dan verkies ik de kwetsbaarheid van het open vizier.

Trots op kernenergie

Een standpunt wordt best ook krachtig beargumenteerd. Met de stroperige stelling dat een idee 'meer debat' behoeft, schiet je als lezer niks op. Het is juist de taak van een opiniemaker om, met redenen omkleed, een stelling in te nemen in dat debat. Zeg waar je voor of tegen bent en zeg me waarom. Niet om de ander de mond te snoeren, maar om een wederwoord te ontlokken. Het debat is belangrijker dan de mening.

Het is dan ook helemaal geen schande om van mening te wisselen, zolang je het niet elke dag doet. Niet alleen over oriëntatie­proeven en toelatingsexamens veranderde ik van standpunt. Een voor de hand liggend voorbeeld is kernenergie, al ben ik er wel stiekem trots op dat ik mijn mening ettelijke jaren geleden al veranderde, toen een zeer ruim deel van de publieke opinie nog onverstoord antinucleair dacht en de politiek nog lag te slapen.

Het begon me destijds te dagen na een indringend gesprek met de bekende klimaat­wetenschapper Valerie Trouet. Vanuit haar Amerikaanse werkplek verwonderde ze er zich over dat de Europese klimaatbeweging zo fel vasthield aan het verzet tegen die nagenoeg fossielvrije kernenergie. Zo leerde ik verfrissende perspectieven uit de Amerikaanse klimaatwetenschap kennen, met grote impact op mijn eigen kijk op wat te doen met de klimaatverandering.

Zeggen dat je kerncentrales in de energiemix wil behouden, is vandaag niet bepaald dapper meer. Na de oorlog is iedereen bij het verzet geweest. Ook over lastiger kwesties durf ik bekennen dat ik van mening veranderd ben. Legalisering van (soft)drugs, nog zo'n progressief geloofspunt, vind ik bijvoorbeeld ook niet langer een geweldig idee. Ik zie vooral niet in hoe die legalisering de bestaande en in grote steden behoorlijk verregaande maatschappelijke ontwrichting door de alomtegenwoordigheid van drugs kan tegengaan.

Vals spel

Nog een gevoelig punt. Middenin de coronapandemie zag ik in de covidpas een stimulans om moeilijker bereikbare groepen toch aan te zetten tot vaccinatie. De feiten leerden dat dat een vergissing was, en dus veranderde ik van mening. Zo'n covidpas is een drastische vrijheidsbeperking. Weg ermee dus, als hij niet eens werkt.

Een belangrijke spelregel is wel dat je open­lijk toegeeft dat je standpunt veranderd is. Doen alsof je er altijd zo over gedacht hebt, is valsspelen, met je geloofwaardigheid als prijs. Natuurlijk komt er dan kritiek of hoon, maar een veranderende mening is niks om beschaamd over te zijn. Hoe zou je in maat­schappelijke vooruitgang kunnen geloven, als je er jezelf op beroemt altijd principieel stil te staan?

Een mening bijstellen, hoeft niet per se te betekenen dat je vorige standpunt helemaal verkeerd was. Zoals de econoom Paul Samuelson (en wellicht niet zijn vakgenoot John Maynard Keynes) zei: 'When the facts change, I change my mind.'

Het is nogal wiedes dat velen vandaag meer dan twee jaar geleden geloven in het belang van herinvestering in defensie.

Alle krediet voor wie er vroeg bij was, maar dat betekent niet dat het voorgaande tijd­perk van het vredesdividend een grote leugen was. Dat vredesdividend heeft ook ruimte geschapen voor de brede welvaart­staat zoals we die nu kennen, met verhoogd welzijn voor miljoenen burgers in West-Europese landen. En het klopt dat een land als België er veel te lang al te gerust op was, dat ook.

Moeder Theresa

Opiniëring in de media ligt sowieso gevoelig. Nochtans is een kolom, een column dus, met een redactioneel of persoonlijk standpunt zo oud als de krant zelf. Digitalisering heeft die logische, papieren orde, met een column in de letterlijke rand van het nieuws, door elkaar gehusseld. Nieuwe media geven de opiniërende stukken, die sneller reactie ontlokken, meer zichtbaarheid. Lezers krijgen daardoor de indruk dat er alleen nog maar 'geopinieerd' wordt.

Dat maakt hen boos. Nu ja, er is véél dat lezers boos maakt, weten we dankzij sociale media. Zonder de Moeder Theresa te willen uithangen: ik vind al die boosheid niet zo erg. Als mensen dagelijks dezelfde kop het recht op een mening zien opeisen, begrijp ik best dat ze denken: 'Dan mag ik ook!' Dat dat soms meer botst dan beleefd klinkt, moeten we maar op de koop toe nemen.

Vandaar dat ik tot nader order ook nog maar op X, het vroegere Twitter, blijf kamperen. Op sociale media zoek ik niet zozeer likes, of toch niet uitsluitend, want ik ben ook maar een mens, maar wel tegenargumenten. Minstens wil ik begrijpen hoe een ander denkt en hoe ik een mening sterker moet onderbouwen. Of veranderen dus. Zoals Geert Noels onlangs in De Morgen zei: 'Ik zoek juist de plek op waar ik informatie kan vinden die mij van positie doet veranderen.'

Dus als ik dan toch een pastoor moet zijn, wil ik graag een vroege kerstboodschap mee­geven. Dan wens ik u, lezer, van harte volgend jaar een verandering van mening toe. Het is gezond. Het verfrist het hoofd. Omdat je jezelf voelt nadenken en weer wat slimmer worden. Zoals die van Gent zeggen: durf denken, sapere aude. Meer nog, durf ook na te denken over je eigen overtuigingen.

Be careful whose advice you buy but be patient with those who supply it (Baz Luhrmann, Everybody's Free (to Wear Sunscreen).

Bart Eeckhout is hoofdcommentator en journalist bij De Morgen. Van 1995 tot 1996 was hij hoofdredacteur van Veto.