Vrijheid is een proces waarbij je de gewoonte ontwikkelt om ongeschikt te zijn voor slavernij

Vertaling vanuit het Russisch: Anastasia Arnhold

Ik ga het niet hebben over de rechtszaak, de huiszoeking, de ondervragingen en de rechtszittingen. Dat is saai en heeft geen zin. De laatste tijd studeer ik aan de school van vermoeidheid en frustratie, maar nog voor mijn arrestatie had ik me ingeschreven in de school waar men over dingen leert praten die echt belangrijk zijn.

Ik zou het willen hebben over literatuur en wijsbegeerte. Over Benjamin, Derrida, Kafka, Arendt, Sontag, Barthes, Foucault, Agamben, Audre Lorde en bell hooks. Over Oksana Timofejeva, Madina Tlostanova en Maria Rakhmaninova. Ik zou het willen hebben over poëzie en hoe moderne poëzie te lezen. Over Gronas, Dasjevskij en Borodin.

Maar vandaag is daar tijd noch plaats voor. Ik zal mijn kleine tedere woorden verstoppen op het puntje van mijn tong, op de bodem van mijn larynx, tussen de buik en het hart. En ik zal maar kort spreken.

Ik voel mij vaak een visje, een vogeltje, een schoolkindje, een baby. Maar onlangs ben ik tot mijn verbazing te weten gekomen dat ook Brodsky op zijn drieëntwintigste berecht werd. En aangezien ik tot het menselijk geslacht word gerekend, zal ik zo spreken:

De Kabbalah spreekt over het tikkun olam (hebr. תִּיקּוּן עוֹלָם), de verbetering van de wereld. Ik zie dat de wereld imperfect is. En ik geloof dat, zoals Yehuda Amichai schreef, de wereld mooi geschapen is, opdat het aangenaam en rustig zou zijn zoals een bank in de tuin (en niet in de recht-bank!). Ik geloof dat de wereld geschapen is voor tederheid, hoop, liefde, solidariteit, passie en vreugde.

Maar in de wereld is er ook verschrikkelijk veel, ondraaglijk veel geweld. En ik wil geen geweld. In geen enkele vorm. Geen handen van de leerkrachten in de slipjes van schoolmeisjes, geen vuisten van een dronken pater familias op de lijven van zijn vrouw en kinderen. Om alle geweld rondom mij op te noemen, zou geen dag, geen week en geen jaar volstaan. De ogen openen volstaat echter om al dat geweld te zien. Mijn ogen zijn open. Ik zie geweld en ik wil geen geweld. En hoe meer geweld er is, hoe groter mijn afkeer. En het grootste en ergste geweld dat er is, verafschuw ik het meest.

Ik hou van leren, en verder zal ik spreken met de stemmen van anderen.

In de lessen geschiedenis leerde ik de uitspraken 'Gij kruisigt de vrijheid maar de menselijke ziel kent geen boeien' en 'Voor jullie en onze vrijheid' (de motto van de Poolse onafhankelijkheidsstrijd, later gebruikt in de demonstratie tegen de inval van Tsjecho-Slowakije in 1968 en tijdens de Euromajdan in 2014, red.).

In de laatste jaren van het middelbaar las ik Requiem van Anna Achmatova, De Raderen van Willekeur van Jevgenia Ginzboerg, De show is voorbij van Boelat Okoedzjava, Arbatkinderen van Aleksei Rybakov. Vooral het volgende gedicht van Okoedzjava sprak mij aan:

Geweten, waardigheid en edele geest

Zijn onze heilige troepen.

Rijk ze jouw hand.

Met hen moet je geen vuur vrezen.

Van aanzicht zijn ze hoog en wonderlijk

Wijd jouw kort leven eraan:

Misschien kom je er niet als winnaar uit,

Maar sterven zul jij waardig, als een mens!

Toen ik Frans studeerde aan het MGIMO (Staatsinstituut voor Internationale Betrekkingen van Moskou) heb ik de volgende regel van Edith Piaf leren kennen: 'Ça ne pouvait pas durer toujours', en van Marc Robin 'Ça ne peut pas durer comme ça'. Op mijn negentiende reisde ik naar Majdanek en Treblinka en leerde ik er de woorden 'nooit meer' in zeven talen zeggen: never again, jamais plus, nie wieder, לא עוד, nigdy więcej, קיינמאל מער.

Ik bestudeerde de joodse wijsheren en er waren twee uitspraken die mij vooral zijn bijgebleven. Rabbi Hillel zei: 'Als ik niet voor mezelf opkom, wie doet dat voor mij? Als ik enkel voor mezelf opkom, waarom ben ik dan? Indien niet nu, wanneer dan?' Rabbi Nachman zei: 'De wereld is een smalle brug en het belangrijkste is geen vrees hebben.' Daarna ging ik Culturele studies studeren en leerde ik nog enkele belangrijke lessen. Ten eerste: woorden zijn van belang. Ten tweede: we moeten dingen bij hun naam noemen. En ten derde: sapere aude, durf het eigen verstand te gebruiken.

Het is absurd en belachelijk dat onze rechtszaak met scholieren te maken heeft. Ik onderwees aan kinderen humane wetenschappen in het Engels, ik werkte als een babysit, ik droomde ervan om binnen het programma 'Leerkracht voor Rusland' (een soort educatieve master waarna de studenten tewerkgesteld worden in onderbemande scholen in kleine steden, red.) voor twee jaar naar een kleine stad te gaan en daar het redelijke, het goede en het eeuwige te zaaien. Maar Rusland – aldus procureur Triapkin – meent dat ik minderjarigen tot 'levensgevaarlijke activiteiten' zou aanzetten. Als ik ooit kinderen heb (en ik zal er hebben want ik herinner mij goed het belangrijkste gebod), zal ik op hun kamer het portret van de prefect van Judea hangen, Pontius Pilatus, opdat mijn kinderen zouden leren om zich schoon en netjes te houden. Praefectus civitatem Pontius Pilatus wast zijn handen in onschuld, zo een portret zal het zijn. Ja, als nadenken en niet onverschillig zijn tegenwoordig 'levensgevaarlijk' is dan weet ik niet wat te zeggen over de aanklacht. Ik was mijn handen in onschuld.

En nu komt het moment van de waarheid. Het uur van de leesbaarheid. Mijn vrienden en ik kunnen niet stilzitten van angst en pijn, maar als ik in de metro zit, zie ik daar geen tranende ogen. Ik zie niemand wenen.

Geen enkele van mijn lievelingsboeken, voor kinderen of voor volwassenen, leerde me onverschillig of laf zijn. Nergens las ik:

'We zijn maar kleine mensen'

'Ik ben maar een gewone mens'

'Alles is niet zo eenzijdig'

'Niemand is te vertrouwen'

'De politiek interesseert mij niet'

'Ik sta ver van de politiek'

'Dat heeft niks met mij te maken'

'Ik kan er toch niks aan veranderen'

'De bevoegde ambtenaren weten wel beter'

'Wat kon ik alleen doen'

Integendeel, ik ken en hou van heel andere woorden:

Hemingway zegt met de woorden van John Donne: 'No man is an island entire of itself; every man is a piece of the continent, a part of the main; if a clod be washed away by the sea, Europe is the less, as well as if a promontory were, as well as any manner of thy friends or of thine own were; any man’s death diminishes me, because I am involved in mankind. And therefore never send to know for whom the bell tolls; it tolls for thee.'

Mahmoed Darwiesj zegt:

'Wanneer je ontbijt maakt, denk aan de anderen (vergeet niet de duiven eten te geven). Wanneer je oorlog voert, denk aan de anderen (vergeet niet hen die vrede zoeken).Wanneer je je waterrekening betaalt, denk aan de anderen (zij die van de wolken leven).Wanneer je naar je eigen huis terugkeert, denk aan de anderen (vergeet niet de mensen in de kampen).Wanneer je slaapt en sterren telt, denk aan de anderen (zij die geen slaapplek hebben).Wanneer je je gedachten metaforisch uitdrukt, denk aan de anderen (zij die hun stem verloren).Wanneer je denkt aan zij die ver van je zijn, denk aan jezelf (zeg: als ik maar een lichtje in het duister kon zijn).'

Gennady Golovaty zegt:

'De blinden kunnen niet boos kijken,De stommen kunnen niet woedend schreeuwen.Mensen zonder armen kunnen geen wapens vasthouden,Mensen zonder benen kunnen niet vooruit stappen.Maar – stommen kunnen boos kijken,Maar – blinden kunnen woedend schreeuwen.Maar – mensen zonder benen kunnen wapens vasthouden. Maar – mensen zonder armen kunnen vooruit stappen.'

Ik weet dat sommigen bang zijn. Zij kiezen om te zwijgen. Maar Audre Lorde zegt: 'Your silence will not protect you.' In de metro van Moskou luidt: 'De passagiers mogen zich niet in de trein bevinden die op het dode spoor loopt.' En de Sint-Peterburgse band Aquarium voegt toe: 'Onze trein staat in brand.'

Tarkovsky citeert Lao Tse: 'Het belangrijkste is dat ze in zichzelf geloven en hulpeloos worden als kleine kinderen. Omdat zwakte groot is en sterkte nietig. Wanneer een mens geboren wordt, is hij zwak en soepel. Als hij sterft is hij sterk en hard. Wanneer een boom aan het groeien is, is het teder en flexibel, maar wanneer het droog en ruw wordt, sterft het. Ruwheid en kracht zijn metgezellen van de dood. Zwakheid en soepelheid – tonen de frisheid van het leven. Wat hard geworden is, zal niet winnen.'

Vergeet niet: Angst essen Seele auf. Vergeet Kafka’s personage niet, die een galg zag in de tuin, (foutief) dacht dat het voor hem bedoeld was, ’s nachts uit zijn kamer ontsnapte en zichzelf ophing zonder reden.

Wees zoals kinderen. Vrees niet te vragen (aan jezelf en aan de anderen) wat goed en wat slecht is. Vrees niet te zeggen dat de koning naakt is. Vrees niet te schreeuwen of te huilen. Herhaal (voor jezelf en de anderen): twee plus twee is vier. Zwart is zwart. Wit is wit. Ik ben een mens, ik ben sterk en dapper. Wij zijn sterk en dapper.

.