Trots op K

De KU Leuven is niet alleen de oudste en grootste universiteit van het land, maar ook een van de meest innovatieve in Europa. Dit weten velen zelfs zonder de internationale ranglijsten. Wat echter vaak over het hoofd wordt gezien, is dat het succes van de KU Leuven onlosmakelijk verbonden is met de 'K' in haar naam — de 'K' van Katholiek. 

Zonder die letter, en de geest die zij vertegenwoordigt, zou de universiteit niet zijn waar ze vandaag is. In een tijd waarin antireligieuze sentimenten in West-Europa wijdverspreid zijn, is het essentieel om te erkennen wat het katholieke erfgoed heeft betekend voor de KU Leuven.

Naar aanleiding van het zeshonderdjarig bestaan van de Leuvense universiteit en het aanstaande bezoek van paus Franciscus, is er veel kritiek geuit op de universiteit. Critici beweren dat zelfs symbolische banden met de katholieke kerk achterhaald zijn en niet passen in een moderne, seculiere samenleving. Maar die critici missen een fundamenteel begrip van waarom de katholieke identiteit zo cruciaal is geweest voor het succes van de universiteit.

Vrijheid

Een van de meest fundamentele aspecten van de katholieke identiteit van onze alma mater is de vrijheid van onderwijs en onderzoek. Door haar pedagogische project heeft de KU Leuven zich altijd kunnen positioneren als een instituut dat onafhankelijk is van zowel de staat als het kapitaal.

Die onafhankelijkheid is cruciaal voor het waarborgen van academische vrijheid, integriteit en innovatie. En wie was de vader van de oerknaltheorie ook alweer? Juist, de Leuvense professor-priester Georges Lemaître.

Vrijheid van de staat betekent dat de KU Leuven haar curriculum en onderzoeksagenda kan bepalen zonder inmenging van politieke belangen. Dat is van onschatbare waarde in een tijd waarin overheden steeds vaker proberen om academische instellingen te gebruiken als instrumenten voor hun eigen agenda.

Als de 'K' in KU Leuven niet voor 'Katholiek' zou staan, zou het maar al te gemakkelijk voor 'Kapitalistisch' kunnen staan. Maar onderwijs en onderzoek zouden dan primair gestuurd worden door winstbejag in plaats van door de zoektocht naar kennis en waarheid. 

Excellentie en Kansengelijkheid

Daarnaast heeft het katholieke erfgoed van de KU Leuven altijd excellentie verbonden aan kansengelijkheid. Deze waarden zijn niet alleen theoretisch, maar hebben door de geschiedenis heen vorm gekregen in de manier waarop de universiteit zichzelf heeft gevormd en hervormd. 

Denk aan de beweging ''Leuven Vlaams'' en de gebeurtenissen van mei '68, toen studen­ten en academici streden voor meer kansen en gelijkheid binnen het Vlaamse hoger onderwijs, onder leiding van het toen nog progressieve Katholiek Vlaams Hoog­studenten­verbond (KVHV).

Het progressieve karakter van het katholieke erfgoed binnen de KU Leuven blijkt ook uit de eredoctoraten die door de jaren heen zijn uitgereikt, aan bijvoorbeeld aartsbisschop Oscar Romero of zuster Jeanne Devos, die zich onvermoeibaar heeft ingezet voor de rechten van huisarbeiders.

Bezoek als kans

Nu hebben we het voorrecht dat paus Franciscus, in vergelijking met zijn voorgangers een van de meest progressieve pausen, op bezoek komt. Hij heeft zich uitgesproken voor meer inclusiviteit binnen de kerk, ook ten aanzien van holebirechten. 

Voor velen is dat 'too little, too late', maar het bezoek biedt de KU Leuven juist een kans om de progressieve krachten binnen de katholieke wereld te ondersteunen en de kerk aan te sporen haar verantwoordelijkheid te nemen, ook ten aanzien van de vele slachtoffers van seksueel misbruik.

Kortom, het katholieke erfgoed van de KU Leuven biedt een kompas in de voortdurende zoektocht naar balans tussen excellentie en kansengelijkheid. Het herinnert ons eraan dat het doel van onderwijs niet alleen is om de slimsten en besten te cultiveren, maar om een gemeenschap van geleerdheid en naastenliefde op te bouwen waarin iedereen een kans krijgt om te bloeien. 

Orhan Agirdag is als hoogleraar in de pedagogische wetenschappen verbonden aan de KU Leuven.