Splinter: wat hebben we aan hokjesdenken?

De tweede feministische golf zette in de jaren 60 een groot vraagteken bij traditionele genderrollen. Sindsdien gaan steeds meer vrouwen werken, zijn ze economisch zelfstandig, worden huishoudtaken meer verdeeld en is seksualiteit uit de taboesfeer gekomen. De sociale verandering is dus ingezet. Genderrollen hebben echter, ondanks die enorme vooruitgang, nog steeds een grote invloed op het dagelijkse leven, ook op dat van holebi’s en transgenders.

Meisjes groeien op met poppen en prinsessen, jongens met auto’s en ridders. Kinderen groeien op in een wereld waarin bijna alles 'gendered' is: van zeep en kledij tot hobby’s, muziek, literatuur en zelfs eten en drinken. Zo internaliseren ze allerlei ideeën over wat kan en niet kan voor vrouwen en mannen. Vrouwen zijn gevoelig, zorgzaam, creatief en meegaand, terwijl mannen eerder assertief, moedig, dominant en zakelijk zijn.

We hebben de traditionele genderrollen ingeruild voor nieuwe, afgewaterde versies, die ons leven net zo veel in de greep houden als de oude. Vrouwen kunnen nu wel werken en mannen mogen meer thuis blijven, maar de verwachtingen zijn op cultureel vlak nog sterk aanwezig. En de wetgeving die mannen en vrouwen en transgenders en holebi’s aan elkaar gelijkstelde is nog niet doorgesijpeld in de samenleving.

De genderrollen steken iedereen in een hokje waarin je moet passen. Wie niet voldoet aan de verwachtingen van die genderrollen, wordt daarvoor sociaal afgestraft. Vrouwen die dik zijn of zich niet scheren voldoen bijvoorbeeld niet aan het hypervrouwelijke ideaalbeeld dat hen wordt opgelegd. Daarvoor worden ze uitgescholden en beschimpt op het internet en in dagbladen. Kleine jongens die nagellak willen dragen en graag met barbies spelen, worden daarvoor uitgelachen en mannen die vertellen dat ze seksueel misbruikt zijn, nemen we niet serieus. Die sociale sancties zorgen voor een verdere internalisering van de genderrollen, wat maakt dat iedereen zichzelf constant monitort: 'Pas ik wel genoeg in mijn hokje?'.

Meer vrouwen dan mannen hebben eetstoornissen, als gevolg van de verwachtingen die we van vrouwen hebben met betrekking tot hun uiterlijk. Vrouwen spenderen meer tijd aan diëten, omdat aantrekkelijk zijn bij hun vrouwelijkheid hoort. Drie vierde van de zelfdodingen in Vlaanderen is dan weer mannen, omdat emotionaliteit een stereotiep vrouwelijk kenmerk is. 'Verman u' is een term die op emotionele momenten vaak wordt gebruikt. Mannen leren daardoor hun gevoelens meer onderdrukken, wat een zware last kan zijn voor hun mentale gezondheid.

Ook holebi’s lijden onder de strenge genderrollen. Genderrollen gaan gepaard met heteronormativiteit, want van mannen wordt verwacht dat ze op vrouwen vallen, en vice versa. Wanneer een man op een man valt, voldoet hij al niet aan de normen van mannelijkheid. Holebi’s beantwoorden zo dus niet aan de gangbare opvattingen rond gender. Ze worden vaker beoordeeld omdat ze de conventies rond mannelijkheid en vrouwelijkheid met de voeten treden. De grootste drijfveer voor homofoob geweld is dan ook de gendernonconformiteit van holebi’s, hoewel er geen inherente verbinding bestaat tussen seksuele oriëntatie en gender.

Gender is een complexe samenwerking van biologische, psychologische en sociale factoren. Mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn vooral plaats- en tijdsgebonden: niet overal en altijd worden ze hetzelfde ingevuld. Het is daarom iets om bewust over te blijven. Onderzoek uit de Journal of Homosexuality toont aan dat een holebivriendelijk klimaat op school voor alle leerlingen bevorderend kan zijn, omdat ze zich vrijer voelen in hun expressie en de strenge heteronormativiteit durven loslaten. Het kan dus geen kwaad om stil te staan bij die genderrollen en als man soms een fruitige, ‘vrouwelijke’ shampoo te gebruiken en als vrouw de nieuwe 'leather and cookies' Axe te proberen!