OPINIE SUMMIER
Politieke extremen vereisen verantwoordelijke politici
De economische crisis en maatschappelijke polarisatie zijn een broeihaard voor totalitaire bewegingen. In tijden van extremen is constructieve politiek uitermate belangrijk, vindt Achilles van Gestel.
In haar bekende werk 'The Origins of Totalitarianism' legde filosofe Hannah Arendt vakkundig de ontstaansgeschiedenis van totalitaire bewegingen uit de twintigste eeuw bloot. Vandaag zijn haar vaststellingen actueler dan ooit. De huidige economische crisis en maatschappelijke polarisering vormen de ideale omstandigheden voor de bloei van totalitair denken. Toch zijn we ons amper bewust van de waarde van Arendts theorieën. Hoog tijd om daar dus opnieuw in te duiken, zeker nu de geschiedenis zich dreigt te herhalen.
De massamens is niet geïnteresseerd in een proactief politiek bestaan
Een onmisbaar element in Arendts analyse om het succes van totalitaire bewegingen te verklaren is de 'massamens'. Ze gebruikt het concept bijvoorbeeld om uiteen te zetten hoe Hitlers Nazi-Duitsland kon ontstaan en uitgroeien tot een project dat gedragen werd door miljoenen burgers.
Maar wie is die 'massamens' eigenlijk? Mensen die behoren tot deze groep zijn doorgaans niet geïnteresseerd in een proactief politiek bestaan. Ze zijn niet aangesloten bij politieke partijen en identificeren zich niet met een politieke ideologie. Ze spreken niet met anderen over politiek en nemen vaak niet deel aan verkiezingen.
Arendt beargumenteert dat dit type mens in Duitsland ontstond door de sociaal-economische achteruitgang in de nasleep van de Golden Twenties. De heropleving van de culturele en academische wereld kwam tot een abrupt einde toen in 1929 een beurscrash plaatsvond. De Duitse kapitalistische bourgeoisie moest grote leningen terugbetalen aan Amerika. Uiteindelijk resulteerde dat in een scherpe stijging van faillissementen en werkloosheid, alsook een algemene economische malaise.
Micro-identitaire kwesties drijven ons uiteen
Het sentiment – het zal niet verbazen – bij de bevolking nam een duistere wending. Men ervaarde dat hele gebeuren (in combinatie met de problematiek van de herstelbetalingen na het verdrag van Versailles) als een aanslag op de individuele waardigheid. Mensen voelden zich in de steek gelaten en overbodig; ze keerden het politieke leven de rug toe. Een proces van fragmentering brak uit, waarbij het gedeelde gevoel van sentimentele bitterheid zich individueel ontplooide.
Hoewel het duidelijk is dat dit voorbeeld fundamenteel verschillend is van de huidige sociaal-economische omstandigheden, kunnen we toch opvallende gelijkenissen vaststellen. Een economische crisis gevoed door een inflatie die al meer dan een jaar sterk stijgt, zorgt voor serieuze problemen. Dat is vooral zo voor de lagere middenklassen en mensen die in armoede leven.
Daarnaast is het fenomeen van polarisering in westerse samenlevingen een grote destabiliserende factor. Micro-identitaire kwesties drijven ons uiteen. De eis om bijvoorbeeld met bepaalde voornaamwoorden aangesproken te worden of een regenboogvlag als aanvoerdersband te dragen tijdens een voetbalwedstrijd veroorzaken vurige discussies, doorgaans uitgevochten via digitale media. De polarisering is voelbaar, korte lontjes zijn de norm.
De profileringsdrang van partijen haalt het van collectieve verantwoordelijkheid
Extreme partijen zijn zich daarvan bewust en gooien graag extra olie op het vuur. Maar ook gematigde partijen treffen schuld. Wie vandaag kranten leest, duidingsprogramma’s volgt of naar debatten trekt, zal opmerken dat verwijten tussen politieke partijen dagelijkse kost zijn geworden. Er wordt voortdurend verwezen, vaak ad hominem, naar elkaars beleidskeuzes. De profileringsdrang haalt het van de collectieve verantwoordelijkheid om vertrouwen op te wekken bij de bevolking.
In de huidige situatie, waar socio-economische omstandigheden alsmaar verslechteren, is er niet langer ruimte voor kaakslagen in de politieke wetstraat. De bevolking heeft nood aan leiderschap. De persoonlijke confrontaties en verwijten mogen zich terug richting de coulissen begeven.
Daarom mijn vraag: waar zijn de verantwoordelijke politici? Het is tijd voor een constructieve en respectvolle oppositie, voor leiderschap en verantwoordelijkheid. Ook binnen meerderheden. Laat u het echt over aan de extreme partijen?
Veto biedt de vele bachelor- en masterthesissen die stof aan het verzamelen zijn een kans op een tweede leven door ze te verwerken in een opiniestuk. Over deze mening is dus tenminste een jaar nagedacht.
