Politieke Correctheid

Reeds in 1991 sprak toenmalig president van de Verenigde Staten George H. W. Bush de woorden: 'The notion of political correctness has ignited controversy across the land. And although the movement arises from the laudable desire to sweep away the debris of racism and sexism and hatred, it replaces old prejudice with new ones. It declares certain topics off-limits, certain expression off-limits, even certain gestures off-limits.'

Ook de inmiddels beruchte politiek incorrecte avond van Eoos is ontstaan als een satirische reactie op beweringen dat Eoos net té politiek correct bezig was. Er bestaat dus een bepaald ressentiment tegenover politieke correctheid (PC); de notie dat ze een gevaar in zich draagt, of gepaard gaat met een zeker verlies. Laat ons de zaken even scherpstellen. Politieke correctheid is niet meer of minder dan een tendens naar het vermijden van talige en andere uitingen die maatschappelijk kwetsbare groepen onrechtmatig stigmatiseren, stereotyperen, objectiveren en uitsluiten. Vanwaar dan het gevoel van verlies?

Een veelgehoord bezwaar is de verzuchting dat tegenwoordig niets meer gezegd mag worden, dat PC te ver gaat of dat ze gericht is op triviale zaken. Wat al deze bemerkingen met elkaar gemeen hebben, is dat ze de centrale claim van de PC-beweging niet lijken te vatten, namelijk dat het gaat over het vermijden van reële schade. Er is meer dan genoeg bewijs dat negatieve stereotypen geïnternaliseerd worden en zo verworden tot self-fulfilling prophecies, meer dan genoeg bewijs dat stigmatiserend taalgebruik leidt tot 'othering' en andere negatieve mechanismen, meer dan genoeg bewijs dat zelfbeeld beïnvloed wordt door representatie.

De consequentialistische benadering van de PC-beweging wordt daarbovenop vaak foutief aanzien als een claim rond intenties. Omdat het vermijden van dergelijke schade de inzet is, gaat het dus per definitie niet om triviale zaken en is het moeilijk in te zien hoe dit streven te ver zou gaan, temeer omdat de gebruikte methode zich beperkt tot sociale druk. De consequentialistische benadering van de PC-beweging wordt vaak foutief aanzien als een claim rond intenties.

Als iemand bijvoorbeeld een racistische opmerking maakt, betekent dat niet dat de spreker ook overtuigd racist is, of een racistisch effect beoogt. De bewering dat een bepaalde opmerking racistisch is, betekent enkel dat een dergelijke opmerking bijdraagt aan de stigmatisering of uitsluiting van people of colour en dus reële schade veroorzaakt. Vanuit dit perspectief is een verdediging gebaseerd op de intenties van de spreker of de satirische aard van een evenement eigenlijk helemaal geen verdediging, omdat het niets verandert aan de kern van de zaak: de veroorzaakte schade is reëel.

Politieke correctheid mag dan een beperking van ons spreken inhouden, de vraag is wat het zwaarst doorweegt: de vrijheid om kwetsbare groepen te stigmatiseren, of het recht om op een gelijkwaardige basis aan deze maatschappij deel te nemen.