splinter> Opinie: 'Academische onafhankelijkheid gaat slecht samen met toenemende macht bedrijfsleven'
Overstap Debackere naar KBC is symptoom van de commercialisering van het onderwijs
Koenraad Debackere blijft mogelijk bij de KU Leuven, hoewel hij voorzitter wordt van KBC. Felix Kumps ziet de draaideur als symptomatisch voor een bredere tendens van bedrijfsgericht onderwijs.
De Europese Centrale Bank oordeelde dat Koenraad Debackere niet tegelijk algemeen beheerder van de universiteit en voorzitter van KBC kan zijn. Ondanks het aftreden in die functie, meldt Veto dat Debackere waarschijnlijk toch een centrale rol behoudt. Het gevaar van belangenvermenging is dus nog niet van tafel.
We moeten de overstap van Debackere niet zien als een geïsoleerd geval, maar als een symptoom van een breder fenomeen: de steeds grotere gerichtheid van de KU Leuven op de captains of industry. Zo is de draaideur naar de businesswereld duidelijk in de hoge bestuursorganen van de universiteit, waar we rijke en controversiële bedrijfsleiders in terugvinden.
De opmars van marktgericht onderzoek
Reeds in 2002 stelde De Tijd in een interview met Debackere de kritische vraag: 'Evolueren we in Vlaanderen niet naar een soort Amerikaans systeem waarbij universiteiten steeds meer gefinancierd worden door de opbrengsten van hun spin-offs?' Debackere vindt echter dat een vergelijking met Amerika geen steek houdt. Daarnaast wuift hij de suggestie weg dat de onafhankelijkheid van het onderzoek in het gedrang zou komen. Nochtans waarschuwen experts dat academische onafhankelijkheid slecht samengaat met de toenemende macht van het bedrijfsleven.
Is het normaal dat onderwijs steeds meer afhankelijk wordt van privéfinanciering?
Veto constateerde twee jaar geleden dat de opbrengst van marktgericht onderzoek aan de KU Leuven verdubbelde sinds 2010 en dat dit in de praktijk vaak neerkomt op gestuurd onderzoek. De groep Humane Wetenschappen vaart financieel niet zo goed bij de ontwikkelingen. Rector Luc Sels temperde dit toen met het argument dat zonder financiering uit de opbrengsten van marktonderzoek 'de financiële druk op de rest van de universiteit veel zwaarder [zou] worden, en daar zou humane wetenschappen ook voor moeten meebetalen.' Gaat dit argument echter niet voorbij aan de vraag of het überhaupt normaal is dat onderwijs steeds meer afhankelijk wordt van privéfinanciering?
De universiteit als winstcentrum
'While universities were predominantly government funded with the logical consequence that research results were made fully available to society as a whole,' schreef Debackere zelf in een artikel uit 2002, 'more recently they have evolved into institutions funded through a variety of sources and with different stakeholders, who expect the knowledge generated to be protected and exploited in an appropriate way.' Vrij vertaald: naarmate de privéfinanciering zich steviger nestelt in het hoger onderwijs, kunnen we er maar beter aan wennen dat kennis die vroeger toegankelijk was voor de maatschappij, nu achter een betaalmuur verdwijnt.
Debackere is vooral exponent van een breder gedragen visie wanneer hij 'de samenwerking, of meer nog, de symbiose tussen universiteit en industrie' verdedigt. Universiteiten worden in die visie ingeschakeld in een economische competitielogica. Deze 'symbiose' komt praktisch tot uiting in spin-offbedrijven en praktijkonderzoek. Dat marktgericht onderzoek aan de KU Leuven steeds meer gewicht in de schaal legt, hoeft dan ook niet te verbazen.
Meer dan de helft van de raad van bestuur-leden zijn huidige of voormalige bedrijfsleiders
Het risico van commercialisering is zeker niet afgeweerd. De verhoging van het inschrijvingsgeld in 2014 was al tekenend voor een drooggelegde onderwijssector. Door de besparingen van Jambon I zal het hoger onderwijs weer minstens 60 miljoen moeten inleveren, en dit getal houdt nog geen rekening met de coronacrisis. Het is niet zo vergezocht dat de winstgerichte component aan onze universiteiten de komende jaren nog zal toenemen. Dat kan nefast zijn voor minder lucratieve richtingen en kan bijdragen tot nog hoger inschrijvingsgeld.
Wat voor hoger onderwijs willen we?
Door over een harmonieuze 'symbiose' tussen universiteit en industrie te spreken, wordt er nogal kort door de bocht gegaan. Het gebrek aan overheidsfinanciering en, in het verlengde daarvan, het steeds grotere belang van winstgerichte privébelangen is niet zomaar te verzoenen met een kwalitatieve, autonome onderwijsinstelling die kritische burgers opleidt. Een universiteit die zich naar de belangen van het privékapitaal moet schikken kan onmogelijk haar onafhankelijkheid bewaren.
We kunnen concluderen dat de draaideur tussen KU Leuven en KBC slechts het topje van de ijsberg is. Marktgericht onderzoek wordt steeds belangrijker, de meerderheid van de leerstoelen wordt gefinancierd door privébedrijven, meer dan de helft van de raad van bestuur-leden zijn huidige of voormalige bedrijfsleiders en de universiteit is ondoorzichtig over haar beleggingen. In het licht van dit alles is het tijd voor een breed debat over de onderfinanciering en de verregaande vermarkting van het hoger onderwijs. Zoals Debackere zelf aangeeft, vormen die twee kanten van dezelfde munt.
Felix Kumps is lid van Comac Leuven. De splinter bevat de mening van de auteur. Ze bevat niet de mening van de redactie. Reageren kan door een mail te sturen naar veto@veto.be.
