Opinie: Uit één stuk

'Het grootste probleem in de filosofie', noemde Albert Camus zelfmoord. Maar je staat voor de kerk na de begrafenis en Camus is ver weg. Wie zich van het leven beneemt, moet ofwel bezeten zijn door een ziekte buiten zichzelf ofwel het zelf hebben gewild. Een problematiseren van dat 'zelf' is nauwelijks aanwezig.

Het is de erfenis van de Verlichting, waarin mensen zichzelf in handen nemen en rationeel hun leven vormgeven. Het ideaal is een assertieve zelf-bevestiging. Zodra we afwijken en onze persoonlijkheid niet meer bij elkaar krijgen, is dat een ziektebeeld. Falen wordt teruggebracht tot een les om jezelf beter te leren kennen. Een inherent en blijvend gevecht van botsen met jezelf kan niet gedacht worden.

De oude Grieken vatten die spreidstand dieper. Bij Plato bestaat de mens niet uit één, maar uit drie delen. Het gevecht dat je zelf levert met en tegen jezelf verraadt een gefragmenteerder beeld van een persoonlijkheid. Voor Aristoteles is de grootste tragedie niet een speling van het lot, maar die waarin je je eigen paden doorknipt.

'Willen' is dan evenmin eenduidig. 'Ik wil dood' is een uitspraak die niet onverzoenbaar is met de uitspraak 'ik wil leven'. Dood willen omdat leven niet gaat, omdat het dood-graag willen leven niet gaat, is een paradoxale notie die alleen kan gedacht worden in een persoonlijkheid opgebouwd uit brokstukken. De wil is het meest omstreden filosofische concept. Maar iemand doodt zich, en uit de 'eenvoud' en radicaliteit van de daad denken mensen de eenvoud van de wil te kunnen afleiden.

Evenveel getuigt de radicaliteit van de onmacht, van dat het lijden allemaal te veel is om te kunnen denken, vatten, willen. Evenveel gaat het om niet, niets willen. Net zoals een besef van het verschil tussen willen, kunnen en doen het verschil kan betekenen tussen leven en dood.

Dat geldt voor mentaal lijden in het algemeen. Een discours van ratio of pathologie is geen volledige omschrijving van hoe mensen als personen zijn: identiteit ligt semi-vast maar fluctueert en valt uit elkaar. Wie uit de carrousel van het leven stapt, doet dat niet louter door de verandering van een 'stofje in uw hersenen', noch louter door eigen rationele wilskracht.

Polarisatie is in deze debatten letterlijk levensgevaarlijk. Laat plaats voor verschillende benaderingen van mentaal lijden naast elkaar. 'Erover praten' is gekatapulteerd tot het grote gebod bij mentaal lijden, maar dan moet er grondig nagedacht worden over manieren waarop gepraat kan worden. Herleid mentaal lijden niet tot componenten. Want mensen bestaan niet uit één stuk. Ze wilde dood, maar ze wilde leven.

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de site www.zelfmoord1813.be