Opinie: Dagen zonder vrees

Het lijkt soms of er tegenwoordig een groot bord boven Europa hangt. Zo eentje dat je op gevaarlijke fabrieksvloeren en in kerncentrales vindt. 10 days without accident. Zo lang is het immers geleden dat een vrachtwagen zich aan een korte maar dodelijke dollemansrit in het centrum de Zweedse hoofdstad waagde. Zo lang is het ook geleden dat iemand met knikkende knieën naar de ladder schuifelde om het bordje weer op nul te hangen.

Een zucht, een traan en een dozijn aan krantenkoppen voor die arme Zweden. Met pijn in het hart werd Stockholm door de wereldpers naast namen als Parijs, Berlijn, Nice en Brussel gebeiteld. Steden die stuk voor stuk het klappen van de religieus extremistische zweep kennen. Mocht een Zweedse bestuurder in een dronken bui tien koopjesjagers van de weg gemaaid hebben, kon Stockholm een plek op die illustere lijst, laat staan internationale krantenkoppen, wel vergeten.

Die selectiviteit van verontwaardiging is enerzijds totaal ongegrond en anderzijds diepmenselijk. Het is een fenomeen dat sociologen omschrijven als moral panic. Vergelijk het met een school vissen die enkel panikeert bij haaien maar niet, of in mindere mate bij al het ander gevaar in de zee. Men viseert een bepaalde soort en zal zich bij elke misstap van die soort overtuigd voelen dat de angst gegrond is. Haaien passen zich niet aan, haaien zijn orthodox en haaien zijn agressief dus vormen haaien een reëel gevaar voor onze samenleving. Die fixatie op extremistische roofvissen leidt soms zelfs tot pijnlijke uitschuivers. Zo trommelde Antwerps burgervader De Wever onlangs nog in allerijl de pers bijeen nadat hij een haai had gevangen terwijl er een karper aan zijn hengel hing.

Dat zegt in de eerste plaats veel over de gretige communicatiestrategie van de Keizer van de Koekenstad maar eveneens iets over hoe context de significantie van de gevolgen en aandacht in de pers bepaalt. Er werd met De Wevers karper nog eens goed gelachen, maar daarna zweeg menig journalist. De morele paniek ontstaat pas wanneer de karper een haai blijkt te zijn.

Het is dan ook de strategie van bepaalde partijen om de duivel de schuld in de schoenen te schuiven om vervolgens bij die paniek garen te spinnen en het is de taak van media om te kijken of er haaien in het spel betrokken zijn. Pladijzen die achter het stuur in slaap vallen en enkele anderen mee de dood in sleuren, zullen zelden de headlines halen. Haaien met kwade bedoelingen des te meer.

If men define situations as real, they are real in their consequences, zo luidt het Thomas-theorema. Wanneer we onszelf dus een haaienprobleem aanpraten, dan zitten we ook daadwerkelijk met een probleem. Een voor onszelf, ineenkrimpend van de angst en verteerd door emotionele headlines en vooroordelen, een voor de haaien, badend in de onschuld en zich van geen kwaad bewust, en een voor de man die binnen enkele weken aangevuurd door de internationale pers ongetwijfeld die ladder weer moet opkruipen. Een bordje kan hij alvast permanent laten hangen.

10 days without accident, 0 without fear.