Open brief aan de kandidaat-rectoren van KU Leuven

Als KU Leuven-medewerkers staan we binnenkort voor een belangrijke keuze: we mogen een stem uitbrengen die zal bepalen wie het nieuwe leiderschap van onze geliefde universiteit mag dragen. Er zullen tal van belangrijke thema’s zijn waarin de kandidaten verschillen, maar de aangekondigde campagnes lijken zodanig kort en ingetogen dat het moeilijk is om op de hoogte te zijn van de verschillen en dus een weloverwogen keuze te maken. Daarom deze brief.

We leven volgens sommigen in een post-truth-tijdperk waarin democratische waarden onder druk komen te staan, zowel vanuit het Oosten en het Westen als intern. We horen spreken over het 'de-funden' van de academische wereld, een wereld waar men linkse dogma’s zou doceren en de 'cancelcultuur' heerst. Anderzijds zien we dat de rechtse tegenbeweging in de VS een mogelijk nog grotere 'cancelhonger' heeft. De polarisering is compleet, de nuance lijkt zoek, maar ook de rode lijnen zijn vervaagd. Fundamentele principes waarvan we dachten niet af te wijken, worden mee te grabbel gegooid in weinig inhoudelijke discussies.

Het is in deze context dat de rol van een universiteit in de maatschappij belangrijker zou kunnen zijn dan ooit tevoren. Uiteindelijk hopen academici toch de vaandeldragers te zijn van wetenschappelijke expertise en meningen op basis van verifieerbare gegevens in plaats van buikgevoel. Misschien kunnen we de nodige nuance brengen wanneer die ontbreekt en de rode lijnen helpen te herkennen wanneer ze dreigen te vervagen.

Zijn onze kandidaat-rectoren sterk genoeg om deze rol op te eisen? We lezen bijvoorbeeld in de aankondiging van de kandidatuur van vicerector Peter Lievens dat de maatschappelijke rol van universiteiten belangrijk is en dat sociale rechtvaardigheid, diversiteit en inclusie meer aandacht verdienen. Mooie woorden die wij graag testen aan de hand van enkele bijzonder hete hangijzers in deze context: de waarden van (academische) vrijheid, respect voor internationaal recht, internationale instellingen, mensenrechten en democratie. En dan komen onvermijdelijk onze institutionele samenwerkingen met Israël in beeld. De mening van kandidaat-rectoren in dit dossier laat bij uitstek zien uit welk hout zij gesneden zijn.

Laat het duidelijk zijn: wij zijn voor academische vrijheid en voor discussie, maar geloven, zoals iedereen, in rode lijnen waarbinnen gediscussieerd kan worden. Het niet erkennen van een volgens het internationaal gerechtshof 'plausibele genocide' is een voorbeeld van zo'n rode lijn, net als het ontkennen van de Holocaust dat zou zijn. Eén kernvraag in het huidige debat is: mag een onderzoeker op persoonlijke basis samenwerken met een Israëlische onderzoeker?

Ja. Het kan zelfs een leerrijke ervaring zijn. Dat is altijd al het mooie geweest van internationale samenwerkingen, en zeker in een academische context. Persoonlijke samenwerkingen zijn nu eenmaal ieders recht op vrijheid van denken en doen. De opheffing daarvan is niet de eis van de encampment-bewegingen in de wereld, noch de onze. Het is een nuance die keer op keer (bewust) niet begrepen wordt. 

Een andere cruciale vraag is of we wensen samen te werken op institutioneel niveau met Israël. Met andere woorden: gaan we samen met het Israëlische regime afspraken maken over academische samenwerkingen? Dat normaliseert namelijk een regime dat zich op de borst klopt een democratie te zijn, terwijl het land heeft gestolen van meer dan vijf miljoen mensen die al decennialang onder een gewelddadige bezetting leven, die intussen officieel een apartheidssysteem is genoemd.

Het officiële institutionele kader waarbinnen we die afspraken maken met Israël is bij uitstek de zogenaamde Horizon Europe Overeenkomst. Israël, ook al is het geen EU-lidstaat, krijgt daarbinnen een voorrangsbehandeling waarmee het gemiddeld ongeveer driehonderd miljoen euro per jaar aan onderzoeksgeld ontvangt van de EU. In de clausules van de Horizon Basisverordening lezen we: 'Participation in Horizon Europe is premised on respect for human rights, both for EU member states and associated partners.'

Beste kandidaat-rectoren, antwoord nu eens duidelijk op de vraag of u gelooft dat aan deze voorwaarden is voldaan: ja of neen? En liefst geen ontwijkend strategisch antwoord waar u zal verwijzen naar de ethische commissies. Dit is een ja-nee vraag. En liefst ook geen antwoord in de vorm van een 'whataboutism'. Ja, er zijn andere niet EU-lidstaten met een bedenkelijk cv. Maar, neen, geen enkel van die staten krijgt dezelfde voorrangsbehandeling terwijl het misdaden tegen de mensheid begaat.

Dus, beste kandidaten, de wereld is momenteel in een woelige fase en zwakke actoren lijken platgedrukt te worden. Staat u voor een moedige universiteit die vrijheid, mensenrechten en respect voor internationale instellingen en verdragen durft te verdedigen, met het risico te incasseren?

Staat u voor een universiteit die haar stempel op het maatschappelijke debat kan drukken? Willen jullie dat we afspraken blijven maken met een regime dat zich pertinent verzet tegen de (academische) vrijheid van mensen van bepaalde afkomst, dat zich schuldig maakt aan scholasticide en kritische academici overal ter wereld monddood tracht te maken (met het infame antisemitisme-argument)? Of maken jullie een vuist voor vrijheid en gelijkheid?

De participatie van het Israëlische apartheidsregime zal zonder twijfel een belangrijke discussie worden binnen het Europees Parlement, de Europese Commissie, LERU en tal van andere instellingen. Het zou bijzonder jammer zijn als de KU Leuven de boot mist en zich terughoudend opstelt in deze discussies, omdat het niet de moed heeft om duidelijk achter bovengenoemde principes te staan. Het vraagt dan ook sterk leiderschap. Dat zal een cruciale factor zijn in onze keuze voor een nieuwe rector.

Hopend op duidelijke antwoorden,

Bezorgde collega’s