Met enkel kennis doe je niet aan politiek

Lode Cossaer pleitte in Veto voor episto­cratie, een bestuursvorm waarin politieke macht gebaseerd is op kennis en competentie omdat de 'ongeïnformeerde massa' volgens hem irrationele keuzes afdwingt. Hij stelt dat de stem van goed geïnformeerde burgers daarom harder zou moeten doorwegen. Dat voorstel stuit op verschillende problemen.

Kennis maakt ons niet competent

Cossaer beweert dat de gemiddelde mens zich op politiek vlak laat leiden door irratio­naliteit en ongeïnformeerde waanzin. Hoe kunnen we dan verwachten dat diezelfde irrationele massa bereid is zijn politieke macht vrijwillig over te dragen aan een elite van zogenaamd meer competente burgers? Is een irrationeel persoon rationeel genoeg om dat niet als paternalisme te ervaren?

Zouden we verder niet kunnen stellen dat de huidige politici tot de best geïnformeerde personen in de samenleving behoren? Als politieke competentie gelijk staat aan politieke kennis, moeten de huidige politici ook de meest competente zijn. Toch handelen ook zij regelmatig uit eigenbelang, zoals Cossaer zelf aanhaalt. Dat toont aan dat kennis niet automatisch competentie impliceert. Het kennisniveau alleen is dus een ontoereikend criterium om een politieke bestuursvorm op te bouwen. Daar loopt het bij epistocratie fout.

Opgeblazen rationaliteit

Bovendien lijken de 'geïnformeerde burgers' van Cossaer vooral uit de middelste en hogere klassen van de maatschappij te komen. Er bestaat geen garantie dat politici in een epistocratie hun focus op het behagen van de zogenoemde 'onwetende' meerder­heid niet simpelweg verschuiven naar de groep die het kiesrecht in handen heeft. Wat houdt hen tegen zich voornamelijk te rich­ten op de belangen van de kiesgerechtigden, met als gevolg dat de belangen van degenen zonder stemrecht worden verwaarloosd?

Ten slotte negeert Cossaers voorstel de waarde van menselijke ervaringen en emoties. Het is eenvoudig de sociale erva­ring van een bevolkingsgroep in zijn waarde te ontkennen door ze te bestempelen als irrationeel. Maar kennis en rationaliteit zijn slechts één aspect van de politieke beleving. Politieke beslissingen hebben een emotio­nele impact en enkel wie dat ervaart, kan die emotie volwaardig uiten. Bevolkingsgroepen het recht ontzeggen dat via hun eigen stem te doen, blaast de rationaliteit zo op dat ze niet meer rationeel is.

Hoewel democratie zeker zijn gebreken heeft, is een overstap naar epistocratie te radicaal. Het lijkt een stap terug, eerder dan een sprong vooruit. Het streven naar een systeem dat menselijke emoties en ervaring­en negeert, is op zichzelf een irrationele poging om de complexiteit van de samen­leving te reduceren tot een kwestie van pure rationaliteit.

Noah Put is Vetoraan en student Wijsbegeerte aan de KU Leuven.