'Mensen willen zich graag thuis voelen, zeker in onzekere tijden'

Nationalisme, waarom bestaat zoiets nog?

Mikhail Efimenko

Definitie: voorliefde voor eigen volk, gepaard met een zekere afkeer tegenover de vreemde.

Nationalisme is een voorliefde voor het eigen volk, die gepaard gaat met een zekere afkeer tegenover het vreemde. De vraag die wij, als samenleving, ons moeten stellen is: waarom is dat nog niet weg? Hoe kan zo’n nationalisme nog bestaan? De samenleving is veranderd, daar kan je niets op zeggen. Alleen of dat voor het beste of het slechtste is, moet je zelf beslissen. Maar in die nieuwe, aangepaste samenleving is het begrip ‘eigen volk’ in de klassieke zin niets meer dan een artificieel gecreëerde mythe.

Meer zelfs. Er bestaat geen enkel land in de wereld waar de bewoners trots zouden kunnen spreken over ‘ons volk’, want op wat baseer je je dan? Bloedverwantschap? Dat gaat niet meer, want iedereen heeft wel een beetje bloed in zich dat niet behoort tot het volk dat ze ‘eigen’ noemen. En dat is zelfs nog versterkt in de laatste 30-40 jaar, met generaties migranten die gaan van een land naar een ander om daar te mengen met de mensen die daar voor hen leefden (en op zichzelf niet al noodzakelijk ‘puur’ waren).

Eigen cultuur dan? Dat kan op zich wel – en wordt meestal gedaan, door de moderne neo-nationalisten, de zogenaamde alt-right - maar geen enkele cultuur bestaat in een vacuüm, zeker in deze moderne tijd. En elke cultuur werd toch deels beïnvloed en geschapen door andere culturen door de eeuwen heen, er is wel altijd een beetje vermenging. Zeker nu, in de geglobaliseerde samenleving kan je niet meer spreken over een ‘eigen volk’ of een ‘eigen cultuur’ omdat alles zo met elkaar verbonden is, dat de wereld een groot net is geworden van connectiviteit. Een net waar elk klein landje een deel vormt van een groter geheel, om zo te zorgen voor verrijking van culturen overal in de wereld.

Nationalisme is dus niet alleen compleet irrelevant – want ja, wat is een natie eigenlijk, vandaag ? – maar het is speelt zelf in je nadeel.

Een staat gebouwd op een gedeelde cultuur hoeft niet slecht te zijn

Sjaak Tromp Meesters

Definitie: het streven naar een staat die samenvalt met de historisch gegroeide natie, die een sociaal-culturele eenheid vormt.

Le nationalisme, c’est la guerre! Deze woorden, gesproken door François Mitterand, zijn representatief voor de houding van het Westen sinds de Tweede Wereldoorlog. Ook Emmanuel Macron waarschuwde er laatst weer voor. Maar wat is er nu zo erg aan het nationalisme?

Allereerst: natuurlijk zijn er verschillende soorten nationalisme. Zo kan nationalisme gebaseerd zijn op etnische kenmerken, wat racisme, discriminatie en gevoelens van superioriteit tot gevolg kan hebben. Dat is natuurlijk ontzettend fout en moet bestreden worden.

Toch hoeft etniciteit niet de enige basis te zijn voor nationalisme. Samenlevingen kunnen ook verbonden zijn door een bepaalde cultuur, wat een staat juist kan laten bloeien. Die cultuur moet uiteraard wel open staan voor nieuwe invloeden, die de cultuur vaak ook weer levendiger maken. Je kan het vergelijken met de totstandkoming van een schilderij: er worden telkens nieuwe accenten gelegd, maar het canvas (oftewel de nationale cultuur) blijft het eindresultaat beïnvloeden.

Het samenvallen van een staat met een cultuur versterkt ook de democratie, terwijl een multinationale staat die juist kan verzwakken. Daarvoor hoef je alleen maar naar België te kijken. Wat je ook van het land denkt, de democratie wordt niet geholpen door het feit dat de ene helft van de bevolking geen idee heeft van wat de andere helft denkt of doet. Toch worden beide ‘naties’ beïnvloed door de politiek van de ander.

Uiteindelijk vind ik het belangrijkste argument voor het nationalisme dat het voor velen een ‘heimatgevoel’ creëert. Mensen willen zich graag thuis voelen, zeker in onzekere tijden. Dat gevoel is net zo legitiem als het warme gevoel van de thuiskomst. En zolang je geen aandrang voelt je buren te onthoofden is daarmee ook helemaal niets mis.