Kunstmatig laag collegegeld bevordert sociale ongelijkheid

Kinderen uit financieel stabielere milieus halen meer voordeel uit de mogelijkheden die gratis hoger onderwijs bieden. Uit onderzoek van Nobelprijswinnaar James Heckman blijkt op basis van Deense en Amerikaanse data dat sterk gesubsidieerd onderwijs de sociale mobiliteit verlaagt. Dat is het geval omdat de sociaaleconomische achtergrond van jongeren daardoor een nog grotere invloed krijgt op hun studiekeuze. In termen van gelijke kansen valt het kunstmatig goedkoop maken van hoger onderwijs eerder een gefaald project te noemen. 

De belastingen die hoger onderwijs financieren gaan vooral naar studenten die uit gegoede milieus komen. Dat betekent dat jongeren die op hun achttien jaar direct gaan werken, betalen voor subsidies aan leeftijdsgenoten die later hoogst­waarschijnlijk veel rijker zullen worden. 

Het feit dat studenten uit financieel stabielere gezinnen disproportioneel profiteren van de subsidies, terwijl anderen de investeringen zelf moeten bekostigen, als ze bijvoorbeeld als loodgieter of mecanicien zouden beginnen, maakt het systeem fundamenteel onrechtvaardig. 

Maatschappelijke verkwisting

Het systeem is ook enorm verkwistend. Slechts een derde van de studenten die aan een bacheloropleiding beginnen, haalt het diploma binnen de voorzien drie studiejaren. Een vierde behaalt uiteindelijk geen diploma, ondanks de aanzienlijke subsidies die hen ondersteunen. Veel mensen proberen een opleiding waarvan we weten dat ze nooit de eindmeet zullen halen. Een verstandiger beleid zou zijn om de college­gelden te verhogen en tegelijkertijd een systeem van hogere beurzen op te zetten voor jongeren uit minder kapitaalkrachtige gezinnen. 

Het zou de middelen eerlijker verdelen: vooral degenen met intellectuele capaci­teiten maar beperkte financiële middelen door familiale omstandigheden, zouden extra steun ontvangen. Dat in plaats van de huidige massasubsidies die ook bij jongeren uit rijkere gezinnen terechtkomen. Hoe meer we aan kruissubsidiëring kunnen doen, hoe meer kansen ontstaan voor de minder­bedeelden. 

Verstoord signaal

Verder is er de sociale inefficiëntie van het huidige subsidiemodel, zoals Bryan Caplan aantoont in zijn boek The Case Against Education. Onderwijs fungeert vooral als een 'signaal' voor werkgevers dat een student bepaalde capaciteiten bezit, maar veel onderwijs draagt weinig bij aan daad­werkelijke opbouw van vaardigheden. 

Door het overmatig subsidiëren van het signaleringsproces creëren we geen substantiële meerwaarde in de vorm van relevante vaardigheden voor de arbeids­markt, maar versterken we alleen de concurrentie om diploma's. 

Die voortdurende opwaartse diplomarace heeft een cumulatief effect. Naarmate steeds meer mensen investeren in opleiding zonder dat die meer relevante vaardigheden oplevert, drijven we elkaar op in diploma's zonder dat het maatschappelijke rendement toeneemt. Door zoveel geld in een systeem te pompen dat vooral draait om het signaleren van bekwaamheid zonder effectieve kapitaalopbouw, creëren we een sociaal inefficiënt en kostbaar proces.

Eigen verantwoordelijkheid 

Tot slot is het zo dat wie hoger onderwijs succesvol aflegt, veel kans maakt op een hoger inkomen. Ze kunnen dus gerust zelf voor deze investeringen instaan door leningen of kapitaalcontracten. In zo'n markt wordt het risico gelegd bij banken, die door gedegen risicoanalyse kunnen inschatten of de studies van studenten hun toekomstig inkomen zullen verhogen. 

Het zou logisch zijn dat studenten die hun opleiding als investering in zichzelf zien, de kost ook zelf dragen, net als een loodgieter die leent om te investeren in eigen gereedschap. Als een student niet verwacht dat zijn studie meerwaarde biedt, waarom zou de belastingbetaler dan voor die studie moeten betalen? 

Kapitaalcontracten, waarbij financiers een afgesproken percentage van het toekomstige inkomen ontvangen, kunnen daarbij ook een optie zijn voor risicoaverse studenten om het risico te verdelen tussen de student en de financier.

Kortom, de hoge subsidies voor hoger onderwijs zijn niet alleen onrechtvaardig, maar leiden tot onnodige uitgaven en vergroten de ongelijkheid. Door over te stappen op financieringsmodellen die private investeringen en eigen verant­woordelijkheid centraal zetten, kunnen we een efficiënter en eerlijker systeem creëren. Dat zou sociale mobiliteit wel mogelijk maken.

Lode Cossaer is filosoof.