Je vrije tijd is geen tijdverdrijf

'Ik sta verbijsterd wanneer mensen me vragen naar mijn hobby's. Ik heb geen hobby's.' Met die woorden opent Theodor Adorno, een vooraanstaande twintigste-eeuwse cultuur­criticus, zijn essay over vrije tijd. 'Wat mijn activiteiten buiten mijn officieel beroep betreft, neem ik ze allemaal, zonder uitzondering, heel serieus.' 

Op het eerste gezicht lijkt hij een melige grindset-avant-la-lettre aan te prijzen, als een vroege pleitbezorger van productiviteit tot in je vrije uurtjes. Maar het tegendeel is waar: ontspanning en vrije tijd zijn essen­tieel, en juist daarom zouden studenten er veel bewuster mee om moeten gaan.

Onvrije tijd

Adorno bekritiseert ons hedendaagse begrip van vrije tijd, omdat het een notie van onvrijheid veronderstelt: opdat het zinnig is om bepaalde tijd als 'vrij' te bestempelen, moet er immers een 'onvrije' tegenhanger bestaan - de uren die worden opgeslokt door werk of studie. Vrije tijd zou idealiter betekenen: tijd die ik daadwerkelijk autonoom kan invullen. Wie beseft hoe waardevol dat is, zou er des te zorgvuldiger mee om moeten springen. 

Toch zien we studenten in steeds slinkender mate dat voorrecht echt benutten: in plaats van creatief bezig te zijn tijdens vrije momenten, scrollen we urenlang op TikTok of binge­watchen we series zonder actieve betrokkenheid. Dat creëert geen waardevolle ontspan­ning, maar een soort passieve verdoving. Vrijetijdsbesteding maakt zo plaats voor de moderne opvatting van 'tijdverdrijf'. Wat heeft ons ertoe gebracht zo'n perverse term te omarmen? Wie zou de momenten waarop hij niet aan werk of studie gebonden is, bewust willen 'verdrijven' alsof ze een last zijn?

Het is echter niet helemaal onze eigen schuld: in plaats van aanzetten tot actieve zelfont­plooiing, verleidt de amusements­industrie ons tot passieve consumptie. Zo worden studen­ten vermaakt in plaats van uitgedaagd, en blokpauzes omgedoopt tot TikTok­pauzes. De mechaniek hierachter lijkt simpel: hoe meer schermtijd, hoe meer adver­tenties we zien, hoe groter de duit in het zakje van Big Tech bedrijven. Maar is dat werke­lijk alles wat erachter zit?

Re-creativiteit

Adorno stelt dat vrije tijd steeds meer in dienst staat van productiviteit: mensen moeten zich 'opladen' voor hun uiteindelijke werk- of studietijd. Creatieve bezigheden worden achteloos gereduceerd tot re-creatieve bezigheden, en passies tot vrijblijvende hobby's - activiteiten die minimale inspanning vergen, en enkel bijdragen tot afleiding en de 'recreatie' van je bereidheid tot inspanningsgericht werk. 

Zo stellen we onze vrijetijdsbesteding in dienst van onze werkethiek, in plaats van haar te benutten voor echte zelfontplooiing. Hoewel zelfontplooiing meestal inspanning en toewijding vergt, is je vrije tijd te kostbaar om er niets van te besteden aan de ontwik­keling van je talenten. Pak dus eens een boek vast, ga sporten of leer een nieuw instru­ment.

Ontspanning is belangrijk en dus moeten studenten die veel bewuster benaderen. In plaats van automatisch mee te gaan in passieve consumptie en productieve ontspanning, kunnen we ons afvragen: wat betekent ontspanning écht voor mij? Hoe kan ik mijn vrije tijd zo invullen dat ik er mentaal en creatief echt iets aan heb? Dan doe je niet meer aan tijdverdrijf, maar aan echte vrije tijd.

Noah Put is Vetoraan en student Wijsbegeerte aan de KU Leuven.