Geen fietshelm? Draag toch goed zorg voor je hersenen

Elk jaar vraag ik aan mijn studenten wie met de fiets naar de les gekomen is. Dan gaan ruim vierhonderd handen de lucht in. Als ik vervolgens peil wie een fietshelm droeg, zijn dat er maximum vijf. Blijkbaar is niets minder sexy dan een fietshelm. De studenten kijken zelfs verbaasd dat ik het er überhaupt over heb.

Fietsen en hersenen

Leuven is een fietsstad bij uitstek. De fiets is het uitgelezen transportmiddel om je in de stad snel tussen twee punten te verplaatsen. Samen fietsen is gezellig. Fietsen is ook gezond en is vanuit ecologisch perspectief aan te moedigen. Meer nog: fietsen is absoluut niet gevaarlijk. Het aantal ongevallen per gefietste kilometer of gefietst uur ligt ver achter de komma.

Maar dat aantal is niet gelijk aan nul. Als een fietser valt, komt die nogal makkelijk op het hoofd terecht. Als een fietser na een ongeval medische hulp zoekt, is dat vaak voor een hoofdletsel. En als een fietser in het verkeer sterft, is dat bijna altijd door een hersen­trauma.

Het perspectief waarmee je kijkt is daarbij belangrijk. Van de vele fietsers in Leuven, zien we maar een bijzonder kleine fractie in het ziekenhuis belanden. Kijken we naar onze patiënten met hersentrauma, dan zitten daar wel aardig wat fietsers tussen. Ernstig hersentrauma komt in die context gelukkig niet vaak voor.

Maar: tien tot twintig procent van de mensen met een hersenschudding blijft maanden tot jaren nadien last hebben van hoofdpijn, insomnia, vermoeidheid en vermindering van de cognitieve performantie. In een omgeving als Leuven met studenten en hoogopgeleide professionals valt dat laatste extra op.

Evidentie

Het eerste gedocumenteerde fietsongeval dateert van 1899 in New York. Ook de fietshelm kent een lange geschiedenis en had vele gedaantes voorafgaand aan zijn huidige design. Intussen werden in de Westerse landen 'standards' ingevoerd, die het beschermend effect van de commerciële fietshelm garanderen.

Meerdere epidemiologische studies die de vergelijking maken tussen de incidentie van verschillende letseltypes voor en na invoering van helmplicht, kwamen tot de bevinding dat de fietshelm echt beschermt. In de meest geciteerde meta-analyse daalde de kans op hoofdletsels tot 40% en de kans op hersenletsels tot 42%. 

De odds ratio voor fatale letsels was 0,27 bij helmdracht ten opzichte van onbeschermde fietsers. Regelmatig wordt nieuwe evidentie aangeleverd, die steeds en overtuigend het beschermend effect van de fietshelm blijft aantonen. Niet sexy, maar dus kennelijk wel effectief.

Paradoxen

Als ik in mijn les vraag naar het gebruik van de skihelm, is dat steevast hoog. Ook bij sportief fietsen of paardrijden, wordt hoofdbescherming niet in vraag gesteld. Blijkbaar is de setting belangrijk. Als studenten gaan sporten en daarvoor een outfit aantrekken, past de helm er wel bij. Maar in het dagelijks leven roept de fietshelm weerstand op (terwijl de meeste ongevallen wel tijdens woon-werk- of schoolverkeer gebeuren).

Bij jonge mensen, vooral bij kinderen in de middelbare school, is de onderlinge peer pressure niet te onderschatten. Sommige lobbygroepen hanteren zelfs een manifest anti-fietshelm discours en betogen dat het eerder aan de overheid is om voor veiligere fietsinfrastructuur te zorgen. Dat de fietspaden her en der aan verbetering toe zijn, staat vast.

Evenwel zijn veiligheid (preventie van ongevallen) en bescherming (preventie van letsels als een ongeval gebeurt) niet hetzelfde en beide zijn in parallel nuttig. Kennelijk is er maatschappelijk weinig draagvlak voor de arme fietshelm. Iedereen bevestigt wel een beschermend hoesje rond zijn smartphone. Het hoofd komt op de tweede plaats.

Zet hem op

Je hebt één stel hersenen, dat niet regenereert. Als je dit blad leest, heb je blijkbaar plannen om je hersenen later voor je broodwinning te gebruiken. Draag er vooral goed zorg voor!

Bart Depreitere is als hoogleraar neurochirurgie verbonden aan KU Leuven en UZ Leuven.