Cursiefje: Horen, zien en zwijgen

Laatst was ik een paar dagen in Rome, een stad die het oplettende oog een eindeloze schat aan fascinerende details biedt, tenminste wanneer men er in slaagt door het massatoerisme, het bombastische vertoon van de kerkelijke overheid, en hier en daar wat vuiligheid heen te kijken. Zo zat er in het restaurant waar we een aantal keer het avondmaal gebruikt hebben steeds een wat oudere dame aan een tafel in een hoek, die duidelijk geen gewone klant was. Ze leek eerder de moeder of een familielid van de uitbater. Van achter haar grote zonnebril – die de hele avond op bleef – sloeg ze het gebeuren gade, ongetwijfeld streng oordelend over de toeristen die hulpeloos poogden hun pasta met louter een vork te eten of, warempel, één pizza bestelden om te delen: men kan het zo gek niet bedenken, of het gebeurt.

De dame beheerste een kunst die velen vandaag verloren zijn: zij oordeelde in stilte. Een zeldzame gave in een tijd waarin de vrijheid van meningsuiting meer en meer wordt geïnterpreteerd als de heilige plicht om elk detail van luidruchtige commentaar te verstrekken. Nochtans was haar zwijgend oordeel veel krachtiger dan dat van welke roeper dan ook – haar stijlvolle aanwezigheid volstond, net zoals bij de vele stenen beelden die de Romeinse musea rijk zijn. Hoe uiteenlopend ook hun uitdrukkingen en emoties, door hun versteendheid delen ze een soort tijdloze ernst die veel meer tot nederigheid dwingt dan de bonte figuren die er lang geleden model voor hebben gestaan ooit hadden kunnen doen. Tegelijk laten ze door hun stenen stilte de nodige leegte om hun oordeel goed te laten doordringen.

Men gebruikt voor figuren als de onderhavige dame wel eens de uitdrukking 'sfinx'. Die uitdrukking berust echter op een fascinerende misvatting: de sfinx van de mythologie was uitermate woest – wie haar raadsels niet kon oplossen werd genadeloos verscheurd en opgegeten. Men is de figuur echter gaan verwarren met de beelden die ervan zijn gemaakt. Misschien is dat maar goed ook: mocht de sfinx – een combinatie van leeuw, vogel en vrouw – echt bestaan, ze zou nogal komisch overkomen. Wie daarentegen door gewoon aan een tafeltje te zitten anderen ertoe kan brengen wat rechter te gaan zitten, en bij het eten van pasta lepel en mes terzijde te laten, is groots.