'We hebben een gigantische verantwoordelijkheid om de aarde goed te beheren'

'Tegen klimaatpessimisten zeg ik: zet maar kinderen op de wereld, we gaan alle hersenen nodig hebben om de oplossing te vinden voor dit probleem', zegt professor Geologie Manuel Sintubin (KU Leuven). 'Onze kracht als mensen is net ons vernuft, twee paar hersenen is altijd beter dan één.'

Sintubin is niet onbesproken en laat zich vaak gelden op onder meer X, waar hij iemand in discussies al eens met twee voeten vooruit durft te tackelen. In het klimaatdebat is hij een vertegenwoordiger van het ecomodernisme, de stroming die gelooft in technologische en vooruitgangsoplossingen voor de klimaatverandering. 

'Ecologisten zeggen vaak dat we terug in harmonie moeten leven met de natuur, maar dat is een geromantiseerd beeld. De mens heeft nooit in harmonie geleefd met de natuur. Maar we moeten die wel goed beheren: de baseline van ecomodernisme is "liberate nature, elevate humanity". Want als we ons niets aantrekken van de wereld waarop we leven, dan weten we uit de geologische geschiedenis wat er zal gebeuren: dan sterven we gewoon uit. Einde verhaal.' 

Zijn vooruitgangsgeloof komt Sintubin al eens op kritiek te staan van wie ijvert voor meer klimaaturgentie. Zij verwijten hem onder meer dat de argumenten in zijn pleidooi voor een pragmatische houding al te snel worden overgenomen door klimaatontkenners. 

'De sense of urgency rond klimaat is terecht. De transitie naar een koolstofarme maatschappij is cruciaal en daar moet in geïnvesteerd worden. Maar we moeten niet rondlopen met het idee dat we nog maar een paar jaar hebben om de wereld te redden. Mensen zijn er altijd in geslaagd om een weg te vinden, dat is net onze evolutionaire sterkte.'

Hoe staat het er nu voor met ons klimaat?
Manuel Sintubin: 'Het is vrij dramatisch gesteld. Extreme weerfenomenen nemen overal toe, zoals onlangs in Valencia. Dat is niet alleen toe te schrijven aan de klimaatopwarming, maar wordt er zeker wel door aangevuurd. Wat we nu zien is de voorbode van wat er nog in de pijplijn zit, maar dan nog frequenter en nóg extremer.'

'We zijn wat dat betreft te lang blind geweest voor wat nodig is om ons aan te passen aan de klimaatverandering. In onze ruimtelijke ordening is dat decennialang genegeerd. We hebben overstromingsgebied volgebouwd en geprobeerd om het water in vrij strikte kanalen te leiden, maar water gaat altijd naar waar het wil. Voor die nonchalance krijgen we nu de rekening gepresenteerd.'

'We moeten kijken naar duurzame oplossingen. Neem de stijging van de zeespiegel. We moeten de dijken daar niet verder ophogen, maar opteren voor wat men "nature-based solutions" noemt. Zo kunnen we bijvoorbeeld de duinengordel weer uitbreiden als buffer tegen stormschade en sommige polders weer aan de zee teruggeven.'

'Er zijn altijd drie aspecten aan de klimaatopwarming: mitigatie (het proberen voorkomen of afremmen van klimaatopwarming, red.), adaptatie en lijden. Je gaat die drie altijd in meer of mindere mate hebben en moet die in balans brengen met elkaar, ook financieel. Maar het klimaatprobleem is een wicked problem, er is geen perfecte oplossing. Je kan nooit volledig winnen. Het ideale evenwicht tussen die verschillende aspecten is niet wetenschappelijk determineerbaar.'

Doen we op dit moment genoeg om de opwarming van de aarde tegen te gaan? 
'Wat mitigatie betreft zegt men altijd "Er gebeurt niets", maar dat klopt niet. Tien jaar geleden, toen het klimaatakkoord in Parijs werd afgeklopt, stevenden we af op vijf graden opwarming in het slechtste scenario. Vandaag is dat nog "maar" drie graden, we hebben er dus al twee graden afgekregen in de voorspellingen.' 

'Als de gemaakte beloftes worden uitgevoerd en omgezet in wetgeving zitten we bovendien al heel dicht bij de symbolische grens van twee graden. We zijn dus op de goede weg. Natuurlijk kan het altijd beter en sneller, maar daar steeds op hameren is enorm demotiverend.'

'We hebben wel de pech dat er nog twee belangrijke factoren zijn die maken dat het eerst slechter zal worden, voor het tij echt kan keren. Enerzijds groeit de wereldbevolking nog tot de jaren zestig en zeventig van deze eeuw, anderzijds moet het globale zuiden zich nog voor een deel economisch ontwikkelen. Door die twee factoren gaan we een tijdje in "overshoot" .'

Wat betekent dat? 
'We weten hoeveel CO₂ er nu in de atmosfeer zit en we weten ook hoeveel CO₂ er maximaal in de atmosfeer mag zitten om onze temperatuurdoelen te halen. Dat is ons koolstofbudget. Als je dan de bevolkingsgroei die er nog aankomt in rekening brengt, naast de economische ontwikkeling van het globale zuiden, is het onrealistisch om die doelen tegen 2100 te halen. We zullen daar dus tijdelijk over gaan.'

'Dat heeft enkele negatieve gevolgen. Enerzijds zal dat het extreme weer nog meer tot op haar limieten duwen, anderzijds is er het verhaal van de tipping points. Bij bepaalde systemen zijn er kantelpunten waarna er geen weg meer terug is, zoals bijvoorbeeld de Groenlandse ijskap. Op een gegeven moment smelt die en is dat proces onomkeerbaar. Het probleem is dat we niet weten waar die kantelpunten net liggen. Het zou kunnen dat we daar al voorbij zijn.'

'Maar dat zijn geologische processen die zich over honderden of duizenden jaren afspelen. We kunnen ons daar dus nu al op voorbereiden. De oplossingen nemen immers ook veel tijd in beslag. Het betekent dus niet dat we nu op onze lauweren mogen rusten.' 

Houdt het dan geen risico's in om in 'overshoot' te gaan als we niet altijd weten waar de tipping points liggen? 
'Daarom is het belangrijk om dat zo beperkt mogelijk te houden, zowel in temperatuur als in tijd. Daarna zullen we CO₂ opnieuw uit de atmosfeer moeten kunnen halen. Er zijn nu al proefprojecten waar die uit de lucht gezogen kan worden, om daarna vast te leggen.'

'Dat vastleggen kan op verschillende manieren, maar om duurzaam te zijn moet het permanent gebeuren in gesteente. Bomen planten is bijvoorbeeld een tijdelijke manier van koolstofopslag, maar wanneer er dan door bijvoorbeeld extremer weer een bosbrand uitbreekt, zie je dat al die koolstof opnieuw in de lucht terechtkomt.' 

Hoe ver staan de projecten om CO₂ weer uit de atmosfeer te halen en permanent op te slaan? 
'De doelstelling is om dat tegen 2050 op industriële schaal te kunnen doen. We weten niet of we daarin zullen slagen, maar er zit op dit moment wel enorm veel risicokapitaal in startups die daarmee bezig zijn, om de processen op punt te krijgen. Maar vooraleer we die negatieve emissies uitrollen, moeten we eerst onze bijkomende uitstoot naar nul krijgen: anders is dat onbetaalbaar.'

'Daarom is er een snelle decarbonisatie (transitie naar een koolstofdioxidevrije economie, red.) nodig. Op dit moment stijgt de uitstoot jaarlijks nog altijd een beetje, maar als je rekening houdt met de bevolkingsgroei en economische groei stagneert die eigenlijk al enkele jaren. De eerste opdracht is dus om die curve te laten dalen.'

Zijn er voldoende krachten die in de richting stuwen van die decarbonisatie? Door de verkiezing van Donald Trump lijkt de voortzetting van het internationaal klimaatbeleid in gedrang te komen. 
'Ik weet niet hoeveel extra ton CO₂ we uit de lucht zullen moeten halen door de verkiezing van Trump, maar de perceptie strookt niet altijd met de realiteit. In het bedrijfsleven gaat het wat decarbonisatie betreft bijvoorbeeld heel snel. Zij zijn het gewoon om op langere termijn te kijken en weten dat ze in Europa tegen 2050 netto niets meer zullen mogen uitstoten. Het is duidelijk dat er geen weg meer terug is: we zijn vertrokken in die transitie.'

Is dat overal ter wereld het geval? 
'Denken aan het klimaat is een luxe wanneer je elke dag moet vechten om een boterham op je bord te krijgen. Wie in zo'n precaire situatie zit gaat niet nadenken over een zonnepaneel op zijn dak, die kiest gewoon het goedkoopste: zelfs al is dat een dieselgenerator die erg vervuilend is.'

'Daarom zou het een goede klimaatmaatregel zijn om het globale zuiden economisch te helpen ontwikkelen zodat zij ook de tijd en luxe hebben om klimaat als een probleem te beschouwen. Dat is onze verantwoordelijkheid. Door aan technologietransfers en kennistransfers te doen kunnen we hen ook toelaten om in sneltempo te elektrificeren.'

U stelde eerder al dat een nuluitstoot in Vlaanderen slechts een druppel op een hete plaat is. Ligt de belangrijkste rol voor Vlaanderen dan in het ontwikkelen van de technologie om die transitie mogelijk te maken? 
'Ja, natuurlijk. De discussie over of Vlaanderen nu veertig procent koolstofreductie moet beogen of zevenenveertig procent, is een randdiscussie. Klimaat is een mondiaal probleem, dat moet je dus altijd op wereldschaal bekijken. Of die CO₂ hier wordt uitgestoten of in Kinshasa of in Tokio, dat maakt geen jota verschil.'

'Door te investeren in technologische ontwikkeling kunnen wij meer betekenen voor de aanpak van de klimaatproblematiek, zelfs als we daardoor iets langer zouden doen over het behalen van onze eigen doelstellingen. Al is er natuurlijk ook het gegeven van "leading by example". Je moet een balans vinden tussen die twee.'

Want als iedereen verwijst naar het minieme eigen aandeel op mondiale schaal gebeurt er natuurlijk ook niets. 
'Dat is de klassieker. Wij als België dragen 0,28 procent bij aan de globale uitstoot. Wij gaan de wereld dus niet redden. Ook op individueel niveau ga je door je eigen gedrag niet de hele planeet kunnen redden. Het gaat hier dan ook om een ethische discussie, om intergenerationele solidariteit en solidariteit met het globale zuiden.'

'De voorzitter van het IPCC heeft het enkele jaren geleden treffend verwoord: "Every choice matters. Every action matters. Every year matters. Every bit of warming matters." Daar gaat het om. We gaan niet van de klif vallen als we de grens van twee graden opwarming overschrijden, maar 2.1 is beter dan 2.2. Elke gram CO₂ die jij vandaag niet uitstoot, gaan je klein- en achterkleinkinderen er niet moeten uithalen. Door het op die manier te verwoorden breng je eigenlijk een heel positief verhaal. Dat werkt motiverender dan met het vingertje te wijzen wanneer iemand een biefstuk eet.' 

Dan gaat het om de klimaatverandering tot bij de mensen brengen. Is dat waarom klimaat de voorbije verkiezingen naar de achtergrond verdween? 
'Ja, de continue bangmakerij heeft mensen klimaatmoe gemaakt. De ecologisten hebben de perceptie volledig tegen. Anuna De Wever gaat daar nu heel ver in door een verhaal van intersectionaliteit te koppelen aan de klimaatproblematiek. Zij zegt dat onder meer kolonialisme, racisme en imperialisme verwant zijn aan de opwarming van de aarde, maar dat stoot de mensen af.'

'Om normale mensen toch mee te krijgen in het verhaal moet je hen op de een of andere manier ontzorgen. Dat doen we te weinig. We leggen de schuld te snel bij het individu. De omvorming van de samenleving naar een koolstofneutrale maatschappij duurt een tot twee generaties. We moeten er rekening mee houden dat dat een lang proces zal zijn.'

U noemt het bangmakerij, is dat gevoel dat het nu moet gebeuren dan niet terecht? 
'Uiteraard staan we voor een gigantische opdracht. Die maakt dat we ook niet meer de luxe hebben om te kiezen hoe we die omslag gaan maken. Zowel maatschappelijke veranderingen, als technologische veranderingen zullen noodzakelijk zijn. De essentie is dat we zo snel mogelijk moeten elektrificeren en de productie van die elektriciteit moet zo veel mogelijk CO₂-vrij. Dat is de essentie.'

'Maar het idee dat we nog maar tien jaar hebben om de planeet te redden leidt alleen maar tot fatalisme en is geen stimulans om aan die gigantische klim te beginnen. Vanuit een ecomodernistische insteek pleit ik er dan ook voor om meer de positieve verhalen te brengen. De boodschap daarbij is: "Yes we can!". Alleen al het feit dat we modellen hebben waarmee we het klimaat kunnen voorspellen is gigantisch.''

Is het dan altijd een goede zaak dat mensen die controle hebben? 
'Wij als mens zijn een geologische kracht geworden die de hele planeet compleet heeft veranderd. De aarde zal er nooit meer uitzien als vroeger. Ecologisten kijken daarnaar vanuit een perspectief van schuld en boete: "We moeten ons weer klein maken ten opzichte van de natuur, want we hebben het allemaal om zeep geholpen." Dat is het uitgangspunt van degrowth uiteindelijk.'

'Maar je kan daar ook op een positieve manier naar kijken. Willens nillens zijn wij beheerder geworden van deze planeet en het is onze opdracht om dat goed te doen. Dat is een gigantische, morele verantwoordelijkheid. Stewart Brand zei ooit: "We are as Gods, we have to get good at it."'