Vrouw met 'klinische zoantropie' dacht kip te zijn

Zoantropie: de overtuiging in een dier veranderd te zijn. Al sinds de oudheid is de mens gefascineerd door deze zeldzame waan. Mythes vertellen het verhaal van koning Lycaon, die door de oppergod Zeus in een wolf werd veranderd. In het Oude Testament wordt beschreven hoe koning Nebukadnezar II door God veroordeeld werd en verder moest leven als een os. Vanaf de middeleeuwen ontspinnen zich de weerwolflegendes, die gretig zijn overgenomen in de vele weerwolvenfilms zoals we ze in onze hedendaagse popcultuur kennen. Kan die verhaalvertelling geleid hebben tot de ridiculisering van het fenomeen? Zoantropie wordt vandaag immers vaak gezien als imitatie of aandachttrekkerij.

Dat is ook wat onderzoekers aanhalen als een belangrijke reden voor de onderrapportage van het syndroom. Hoewel het een uiterst zeldzame aandoening is, zijn de 56 gevallen beschreven in de wetenschappelijke literatuur een grote onderschatting volgens de onderzoekers. Dr. Athena Beckers, psychiater in het UZ Leuven die meewerkte aan de studie, deelde haar bezorgdheid: 'Ik betreur dat dergelijke casussen op een zekere mate van ridiculisering en stigma stuiten. Die vaststelling werkt voor patiënten niet uitnodigend om hun ervaring te delen.'

Geen eenduidige verklaring

Er zijn al eerdere gevallen beschreven, waarbij een persoon bijvoorbeeld dacht een hond, een slang, een haai, een neushoorn of zelfs een bij te zijn. Opmerkelijk zijn ook de personen die geloven dat ze een combinatie van verschillende dieren zijn, of daarin denken te kunnen veranderen. In de recent gepubliceerde case study gaat het om een Belgische vrouw, die gedurende 24 uur dacht dat ze een kip was. Dat heeft ze ook meerdere keren verbaal beweerd. Tijdens haar episode fluctueerde haar bewustzijn en kreeg ze een epileptische aanval. De vrouw herinnert zich haar gedrag niet, maar is beschaamd wanneer men haar ermee confronteert.

De dame maakte een aantal jaar geleden een depressie door. Die keerde vlak voor de episode terug. Volgens Dr. Beckers zou dat een uitlokkende factor geweest kunnen zijn voor het fenomeen: 'Klinische zoantropie gaat vaak samen met onderliggende psychiatrische aandoeningen zoals depressie, schizofrenie en andere psychotische stoornissen, maar ook met overmatige innames van alcohol of drugs.'

De vraag is nu: hoe valt deze zeldzame aandoening te verklaren? Prof. dr. Jan Dirk Blom, psychiater en professor aan de universiteit van Leiden, zocht antwoorden binnen het neurobiologische domein. In een paper beschreef hij bepaalde hersengebieden die zouden instaan voor hoe we ons eigen lichaam waarnemen en het 'zelf' ervaren. Mensen die lijden aan 'coenesthesiopathie' ervaren hun lichaam niet zoals het werkelijk is. Dat zou bij zoantropie-patiënten ook het geval kunnen zijn.

Een andere verklaring schrijft het fenomeen toe aan een onopgelost innerlijk conflict. Door het afsplitsen van agressie of schuldgevoelens zou de zoantropie kunnen dienen als een verwerkingsmechanisme voor een psychisch trauma. Die bevindingen doen denken aan de theorieën van Sigmund Freud en openen de weg naar een psychoanalytische benadering van het fenomeen, die volgens Dr. Beckers zeker interessant zou kunnen zijn.