UGent trekt statuten van doctorandi gelijk, KU Leuven volgt niet

Wil je graag doctoreren, dan zijn er twee manieren om dat te doen. Ofwel word je een doctoraatsstudent (bursaal) en ontvang je een beurs, ofwel word je academisch medewerker en ontvang je een loon.

De keuze tussen de twee is niet triviaal. De doctoraatsstudenten kennen vaak de nadelen van het statuut niet, vertelt Maïka De Keyzer, fractievoorzitter van de ABVV (de socialistische vakbond in Vlaanderen) aan de KU Leuven: 'Als student ben je geen werknemer, en heb je dus niet dezelfde rechten.'

Daar kan de student voordeel aan ontlenen, maar in de meeste gevallen betekent het dat onderaan de streep de nadelen zwaarder wegen. Vooral de financierende instellingen genieten van de voordelen van dat systeem, want ze krijgen voor de helft van de prijs een onderzoeker', vervolgt De Keyzer.

Jan D'hooge, vicerector Onderzoeksbeleid, vindt het logisch dat er een verschil is tussen de statuten. 'Als doctoraatsstudent werk je primair aan het behalen van een extra diploma, als werknemer heb je verschillende opdrachten en is het behalen van het diploma slechts een van de taken.'

Volgens de UGent is het een oneerlijke situatie en trekt de statuten zoveel mogelijk recht. 'Bij de UGent brengen we de bursalen voor veel zaken onder bij het arbeidsreglement. Wij erkennen ze als werknemer', legt Stefanie Vermeire, ACV (Het Algemeen Christelijk Vakverbond, is met 1,6 miljoen leden de grootste vakbond van België, red.) afgevaardigde van de UGent, uit. Maar ook zij zitten vast aan de wetgeving omtrent die statuten. De UGent zelf onthoudt zich van reactie.

Onzeker bestaan

Geregeld komt het voor dat er slechts twee of drie jaar financiering is voor een onderzoeksproject. Een bursaal heeft vier jaar recht op dat statuut. Als er geen verdere financiering is, komen onderzoekers in kwestie in de knel. Zij willen het doctoraat afmaken, maar vinden niet snel een instelling die ze aanneemt voor twee jaar. Daarna zou de instelling die onderzoekers namelijk als werknemer moeten betalen en dat betekent hogere lasten voor de instelling. Het is dan logischer om iemand meteen als werknemer aan te nemen.

Ook verlengingen van contracten kunnen stresserend werken. Aan de KU Leuven geeft de personeelsdienst meestal jaarcontracten af. Dat betekent dat je je contract moeilijk kan verlengen. Gedurende het hele onderzoekstraject leeft de onderzoeker in onzekerheid.

De UGent garandeert daarentegen een financiering van twee jaar. Na een goede evaluatie verlengen zij dat contract met nog eens twee jaar. Vermeire vindt dat een goede ontwikkeling: 'De onzekerheid die tussentijdse opzeggingen en korte contractjes geven is dan weg.'

D'hooge ziet het probleem niet, zolang de student van tevoren maar op de hoogte is: 'Als je op de arbeidsmarkt een contract van onbepaalde duur krijgt, en ze hebben je niet meer nodig, dan laten ze je ook gaan.' Toch kijkt de KU Leuven in de richting van Gent: er is een werkgroep opgezet die de mogelijkheden onderzoekt.

Afhankelijkheid

Een gekend probleem van doctorandi is dat zij in een zeer afhankelijk positie verkeren. Het behalen van het diploma staat of valt bij de good will van de promotor. Dat geldt voor bursalen eens te meer. Daar biedt de UGent geen oplossing voor. Mede doordat die afhankelijkheid vooral speelt op het informele vlak.

De Keyzer hoort dat veel promovendi een melding willen maken of een klacht willen indienen, terwijl weinigen dat ook daadwerkelijk doen. 'Het enige wat er dan gebeurt, is dat je je promotor kwaad maakt, want je moet die tegen de schenen schoppen.' Zeker als het resultaat uitblijft, is dat nadelig voor de student. Krijg je de noodzakelijke referentiebrief van je promotor nog nadat je die hebt aangegeven voor een of ander conflict?

Bursalen moeten vrij en autonoom onderzoek kunnen doen. In de praktijk lukt dat vaak minder goed dan de bedoeling is. 'Die mensen zijn de werkpaardjes van de professoren en moeten niet anders doen dan de cv's vullen en zoveel mogelijk publiceren in functie van de outputfinanciering van hun promotor', zegt Vermeire.

Ook mogen bursalen maximaal vier uur per week andere taken verrichten dan onderzoek doen, zoals onderwijs voorzien. Beatrice Dedonder*, doctoranda aan de faculteit Letteren, deelt mee dat 'sommigen de opdracht krijgen om artikels in te scannen, wat ik totaal belachelijk vind'. Andere dingen zijn dan wel goed voor je cv, gaat ze verder. 'Zo heb ik een heel jaar een bachelorseminarie begeleid, maar het kan wel niet officieel erkend worden door de KU Leuven.'

Dief van eigen portemonnee

Het brutoloon van een doctoraatsbursaal ligt veel lager dan dat van een academisch medewerker. Zo kan de instelling meer mensen aannemen voor hetzelfde geld. Het nettoloon is wel hetzelfde.

Sociale voordelen zoals de ziekekas, de werkloosheidsuitkering, en pensioenen berekent de Vlaamse overheid op basis van het brutoloon. Dedonder ligt niet wakker van een lagere pensioenopbouw, maar 'als ik een paar maanden werkloos ben nadat ik promoveer, zal mijn uitkering wel veel lager liggen'.

Andere financiële nadelen zijn het lagere vakantiegeld en eindejaarsuitkering, omdat die afhankelijk zijn van je brutoloon. De KU Leuven hanteert ook nog eens lagere percentages. 'Als je vakantiegeld al begint aan 300 euro minder en daar dan nog eens een lager percentage van wordt genomen, dan snap ik de logica niet meer', vertelt Dedonder. Het voordeel voor haar is dat ze ten laste van haar vriend kan zijn, wat fiscale voordelen oplevert.

Minder bescherming

Een ander probleem dat voortkomt uit het nadelige statuut is dat je als bursaal minder democratische rechten hebt en minder juridisch beschermd bent bij conflicten. Zo mag je als student niet opkomen bij verkiezingen en zijn syndicale rechten afwezig voor de doctoraatsstudent.

Dat laatste pakt nadelig uit in het geval van een eenzijdige stopzetting van het contract. Hoewel de procedure voor het vroegtijdig beëindigen van het contract niet eenvoudig is, verklaart De Keyzer dat 'er wel een beroepsprocedure is, maar de vakbonden zijn daar niet bij betrokken'. Daarnaast kan je als bursaal niet naar de rechter stappen in het geval van een arbeidsconflict.

Naar de rechter stappen is aan de UGent ook niet mogelijk, maar zij hebben de democratische en syndicale rechten gelijkgesteld aan het werknemersstatuut. 'Alles wat bursalen betreft moet bij ons onderhandeld worden', verzekert Vermeire.

Hoge druk

Doctoreren betekent tegenwoordig publiceren en academische congressen bijwonen. Mensen worden klaargestoomd voor een academische carrière. De Keyzer: 'Als je weet dat de absolute meerderheid van de mensen uitstroomt, dan moet je het academisch traject in vraag stellen.' Want wie een academische carrière ambieert moet veel geluk hebben.

Volgens D'hooge kan je het ook anders zien: 'Er zijn veel mensen zonder academische aspiraties, die bijvoorbeeld de industrie in willen.' Volgens hem voedt dat ook de hoogopgeleide arbeidsmarkt. Dat geldt echter minder voor niche-doctoraten, zoals pakweg onderzoek naar een dichter in de 17e eeuw.

Volgens De Keyzer is het waar dat de meeste doctorandi nu een baan vinden na het traject. 'De arbeidsmarkt is oververhit, maar dat is niet altijd zo geweest en zal niet altijd zo zijn'.

Er zijn meer doctoraatsbursalen bijgekomen de afgelopen twintig jaar. Het aantal postdoc-plaatsen en het aantal professoren bleef hetzelfde. Dat leidt tot zware concurrentie en het draagt bij aan de afhankelijk van de promotor. Hoe minder posities beschikbaar zijn, hoe meer je geneigd bent om alles te geven om die positie te bemachtigen.

D'hooge is het niet eens dat die concurrentie een probleem is: 'Als je geen academische carrière ambieert, maar je wilt heel graag een bepaalde job, dan verschijn je ook niet als enige kandidaat op het sollicitatiegesprek.'

* Beatrice Dedonder is een gefingeerde naam. De doctoranda wil anoniem blijven omdat haar bijdrage mogelijk problemen kan opleveren in haar carrière.