ANALYSE INBESLAGNAME Z-LIBRARY

Schaduwbibliotheken komen aan het licht

Veel studenten zitten met de handen in het haar sinds Z-library offline gehaald werd.

Met de inbeslagname van Z-library stopt een van de meest gebruikte illegale schaduwbibliotheken (op z'n minst tijdelijk) met werken. Schaduwbibliotheken nemen een dubieuze plaats in de Open Access-beweging in.

Gepubliceerd Laatst geüpdatet

Studenten en academici wereldwijd rouwen op sociale media om de inbeslagname van Z-library. Ze maakten gebruik van de schaduwbibliotheek om onder andere cursussen voor vakken te vinden en onderzoek te doen. Nu zijn ze genoodzaakt om op zoek te gaan naar alternatieven.

Open Access

Z-library was een voorbeeld van een schaduwbibliotheek, online bewaarplaatsen die het vrij beschikbaar stellen van (wetenschappelijke) literatuur als missie hebben. Deze werken worden namelijk vaak achter betaalmuren geplaatst, of op een andere manier beschermd door de rechthebbende van het auteursrecht op deze werken. 'Schaduwbibliotheken zijn dan ook volledig illegaal, omdat ze het auteursrecht omzeilen', zegt Jozefien Vanherpe, professor Intellectueel Recht aan de KU Leuven.

Voor wetenschappelijke literatuur ligt het auteursrecht vaak niet meer bij de onderzoekers zelf, maar worden de rechten overgeschreven naar de uitgeverijen die de werken publiceren. Hun verdienmodel is om de toegang tot die werken te beperken en geld te verdienen aan de verkoop van die toegang.

'Schaduwbibliotheken schaden enkel uitgeverijen en dat vindt de radicalere stroming binnen Open Access niet erg'

Demmy Verbeke, hoofd KU Leuven Bibliotheken Artes

De onderzoekers daarentegen, de eigenlijke producenten van de wetenschappelijke kennis, willen juist dat zoveel mogelijk mensen hun artikels lezen. Publiceren is immers de motor om carrière te maken, het publish or perish-principe.

Er zijn dan ook stemmen binnen de Open Access-beweging die geen graten zien in schaduwbibliotheken. 'Academici zijn niet afhankelijk van de inkomsten van de verkoop van hun werk, maar zijn aangesteld aan universiteiten met publiek geld', legt Demmy Verbeke, professor Open Scholarship en hoofd van de KU Leuven Bibliotheken Artes, uit. 'Volgens deze radicalere stroming schaden schaduwbibliotheken niemand, behalve de uitgeverijen en dat vinden zij niet erg.'

Een ander vaak gehoord argument is dat men het cynisch vindt dat met onderzoek dat met publiek geld gesubsidieerd wordt, verdwijnt achter de betaalmuur van een uitgeverij.

Andere pleitbezorgers van de Open Access-zaak zien meer kans in een evolutie naar meer Open Access, waar ook een rol weggelegd is voor uitgeverijen. 'Niet alle uitgeverijen willen winst maximaliseren en wat zij doen blijft een nuttige job voor wetenschappelijk publiceren', legt Verbeke uit. 'Maar de machtsverhoudingen tussen sommige uitgeverijen en onderzoekers zijn nu scheefgegroeid. Open Access moet aangemoedigd worden en een alternatieve aanpak van publiceren is nodig waarbij universiteiten weer meer zelf het roer in handen nemen .'

Globale Zuiden

Bibliotheken van onderwijsinstellingen zoals de KU Leuven betalen veel geld om toegang te krijgen tot werken die achter een betaalmuur verdwijnen door toedoen van uitgeverijen. 'Aan de KU Leuven hebben wij toegang tot een waaier aan boeken en tijdschriften, maar eigenlijk zijn we er ons vaak niet bewust van hoe geprivilegieerd we zijn', zegt Vanherpe.

'Wij kunnen veel leren van Latijns-Amerikaanse universiteiten over Open Access publiceren'

Demmy Verbeke, hoofd KU Leuven Bibliotheken Artes

Universiteiten in het Globale Zuiden hebben vaak niet dezelfde middelen om de dure abonnementen van uitgeverijen te kunnen betalen. Het verdwijnen van een gratis hulpbron als Z-library laat zich dan ook extra hard voelen in de minder gegoede delen van de wereld. 'Voor ons is het gemakkelijk om te zeggen dat het auteursrecht beschermd moet worden', stelt Vanherpe. 'Wij hebben toch toegang tot wetenschappelijk onderzoek, terwijl anderen het geld er niet voor hebben.'

De noodzakelijkheid van alternatieve vormen van wetenschappelijk publiceren was vroeger al een zorg in deze delen van de wereld. 'In Latijns-Amerika hebben universiteiten zelf publicatienetwerken opgebouwd die eerlijker en opener zijn. Zij zijn niet in zee gegaan met commerciële uitgeverijen', duidt Verbeke. 'Ik denk dat we in Europa nog veel van hen kunnen leren.'

Kans op vervolging klein

Voorlopig zijn schaduwbibliotheken nog steeds een inbreuk op het auteursrecht en dus illegaal. 'In België zijn die inbreuken zowel burgerlijk als strafrechtelijk sanctioneerbaar', zegt Vanherpe. 'Een persoon wiens auteursrecht geschonden wordt, kan naar de burgerlijke rechtbank stappen voor een stakingsbevel.' Platformen en mensen die werken uploaden kunnen zo worden gedwongen om ermee te stoppen en om de slachtoffers van inbreuken op auteursrecht een schadevergoeding te betalen. 'Piraterij is ook een misdrijf, dus je kan daarnaast worden bestraft met gevangenisstraffen en gigantische boetes.'

Ook als je zelf eens illegaal een wetenschappelijk artikel downloadt, ga je eigenlijk in de fout. 'Het recht op het maken van een kopie voor eigen gebruik telt niet als die gemaakt wordt op basis van een document dat op onwettelijke wijze verkregen werd', aldus Vanherpe. 'Dat oordeelde het Hof van Justitie van de Europese Unie in 2015.'

Schaduwbibliotheken zijn even hardnekkig als onkruid

Toch moet je niet meteen schrik hebben dat de politie voor je deur staat als je ooit eens gebruik hebt gemaakt van een schaduwbiliotheek. 'De kans dat er tegen jou opgetreden wordt, is zeer klein', stelt Vanherpe gerust. 'Hard optreden tegen kleine particulieren is slechte pers voor uitgeverijen, dus vallen ze liever platformen aan.'

Al is dat niet gemakkelijk: schaduwbibliotheken blijken in het verleden even hardnekkig geweest te zijn als onkruid. 'Die illegale e-bibliotheken zijn zoals een Hydra uit de Griekse mythologie: een domeinnaam wordt offline gehaald, en de volgende dag starten ze opnieuw met een andere URL', vergelijkt Vanherpe.

Maar of Z-library deze keer ook zal herrijzen, is nog maar de vraag. 'Dat zelfs de FBI op de zaak zit, betekent dat ze het serieus nemen', besluit Vanherpe. 'Ik durf niet te voorspellen wat er gaat gebeuren, maar als het verleden zich herhaalt, is er binnenkort ergens op het internet wel een nieuwe Z-library te vinden.'

Z-library: stand van zaken

Het is niet langer mogelijk om wetenschappelijke artikels en boeken te downloaden van Z-library: op 4 november werden de populaire schaduwbibliotheek en de geassocieerde domeinnamen (zoals b-ok.org) in beslag genomen en offline gehaald door het Amerikaanse ministerie van Justitie en de FBI. De illegale e-bibliotheek maakte miljoenen wetenschappelijke boeken en artikels wereldwijd vrij beschikbaar.


Wanneer je nu surft naar een van de domeinnamen van Z-library, krijg je een banner te zien die vermeldt dat de website in beslag genomen werd door die autoriteiten.


TikTok

Z-library bestond al sinds 2009, maar ging in de recenste maanden viraal op de sociale mediawebsite TikTok. Onder andere de Authors Guild, een belangenvereniging van auteurs, klaagde de inbreuken van Z-library op het auteursrecht en het daaropvolgende inkomensverlies aan bij de US Trade Representative.


Ook TikTok werd aangeklaagd, vanwege de rol die de website speelde in de groei van het gebruikersaantal van Z-library. Als reactie op die aanklacht blokkeerde het sociale mediaplatform de hashtag #zlibrary, die miljoenen keren bekeken was, en haalden de Amerikaanse overheden de domeinnamen offline.


Dat de autoriteiten juist nu optreden, nadat de e-bibliotheek viraal ging, is geen toeval volgens Jozefien Vanherpe, professor Intellectueel Recht aan de KU Leuven. 'Dat is erom vragen natuurlijk. Als Z-library populairder wordt door TikTok, wordt het risico op inkomensverlies voor de leden van de Authors Guild en andere auteursrechthebbenden groter. Dan zullen ze al sneller aandringen op krachtdadig optreden ertegen.'


Russische verdachten

Op woensdag 16 november bevestigde het Amerikaanse ministerie van Justitie in een persbericht dat het twee Russen, Anton Napolsky en Valeriia Ermakova, in verdenking stelt voor het runnen van Z-library. Op vraag van de Verenigde Staten werden de twee opgepakt op 3 november in Cordoba, Argentinië.


De officiële aanklachten tegen het paar luiden als volgt: strafrechtelijke inbreuken op het auteursrecht, internetfraude en geld witwassen. Procureur Breon Peace: 'Zoals beweerd profiteerden de beschuldigden illegaal van het werk dat zij hadden gestolen, vaak door werken binnen enkele uren na publicatie te uploaden, en maakten daarbij auteurs, uitgevers en boekhandelaren tot slachtoffer.'


De Authors Guild juicht de arrestatie van en aanklacht tegen de verdachten toe in een eigen persbericht. 'Dit is een van de grootste doorbraken in de strijd tegen online e-boeken piraterij tot nu toe', zegt CEO van de belangenvereniging Mary Rasenberger. De organisatie stond het onderzoek naar Z-library bij samen met de UK Publishers Association.


In hetzelfde persbericht zegt de Authors Guild dat ze begrip hebben voor studenten die hun toevlucht moesten nemen tot illegale e-bibliotheken om de hoge kosten van onderwijs te dragen. Maar tegelijk keuren ze af dat dit ten koste moet gaan van inkomsten van auteurs en uitgeverijen.


Dit kader werd op 18 november 2022 bijgewerkt op basis van nieuwe feiten die aan het licht gekomen waren.

Alternatieven voor Z-library

Zit je met de handen in het haar door de inbeslagname van Z-library? Niet getreurd.


Kijk toch eens goed op het oude vertrouwde Limo en Lirias. 'Veel studenten en onderzoekers gebruiken Sci-Hub omdat ze het gebruiksvriendelijk vinden. Maar eigenlijk vinden ze vaak dezelfde documenten via hun gewone bibliotheek', zegt Open Access-specialist Demmy Verbeke.


Internet Archive is niet alleen een bewaarplaats van het hele internet, maar ook van een grote hoeveelheid boeken. Via archive.org of OpenLibrary.org kan je een boek lenen voor 1 uur of 14 dagen.


Hathi trust is een samenwerking van voornamelijk Amerikaanse onderwijs- en onderzoeksinstellingen om een digitale collectie aan te bieden van de werken in hun eigen bibliotheken.


Google Scholar voor artikels en Google Books voor, welja, boeken zijn handig om op zijn minst de metadata van de gezochte werken te vinden. Een extensie zoals Unpaywall leidt je dan automatisch naar een gratis pdf.


Vind je een artikel nergens terug, stuur dan een mail naar de auteur ervan. De meeste onderzoekers delen met plezier hun werk. Op websites zoals ResearchGate en Academia.edu posten onderzoekers hun papers. Je kunt hen ook een berichtje sturen om eventueel een exemplaar te krijgen.


Z-library is natuurlijk niet de enige schaduwbibliotheek. Library Genesis is een vergelijkbaar alternatief en op Sci-Hub zijn miljoenen wetenschappelijke artikelen te vinden. De domeinnamen van deze schaduwbibliotheken veranderen regelmatig, maar op Wikipedia is de meest recente URL te vinden.

Powered by Labrador CMS