Ook in haar onderzoeksbeleid wil Europa meer wapens

Defensie is momenteel een hot topic. Op 24 januari stelde de Europese Commissie in een witboek enkele opties voor om het zogenaamde 'dual-use'-onderzoek te faciliteren. Dat is onderzoek dat naast civiele toepassingen ook voor militaire doeleinden ingezet kan worden. 

Denk daarbij bijvoorbeeld aan luchtvaarttechnologie: heel handig voor een burger die het vliegtuig wil nemen, maar ook heel nuttig voor een leger dat luchtaanvallen wil lanceren. Daarom vraagt het wetenschapsveld om een voorzichtige aanpak. 

De bezwaren

Niet iedereen is even blij met die ontwikkeling. Zo heeft LERU, de League of European Research Universities, bedenkingen bij de voorstellen. Vooral het weghalen van de clausule die stelt dat onderzoeksprojecten in de eerste plaats uitsluitend civiele doeleinden mogen hebben, zit hen dwars. 

Dr. Claire Gray, hoofd van het departement Onderzoeksbeleid van LERU, zei daarover het volgende: 'Over het algemeen willen universiteiten hun militair en civiel onderzoek liever gescheiden houden. We roepen op tot het creëeren van veiligheidsmechanismen, zoals een kader voor ethische overwegingen over mogelijk militair misbruik van het gevoerde onderzoek.'

LERU wil bovendien dat onderzoekers de keuze moeten krijgen om militair gebruik van hun onderzoek zoveel mogelijk tegen te gaan. Gray voegt toe: 'FP10 (het aankomende onderzoeksfonds van de EU, red.) mag militair onderzoek niet zomaar steunen, maar we moeten ook niet bang zijn voor een onderzoeksgebied enkel en alleen op basis van het dual-use-potentieel.'

Miljarden aan wetenschapsbudget

De Europese Unie zet hard in op steun voor wetenschappelijk onderzoek. De meest rechtstreekse manier daarvoor is Horizon Europe, het huidige lopende onderzoeksfonds met een budget van maar liefst 95 miljard euro. Daar kunnen onderzoekers met veelbelovende ideeën een aanvraag voor een subsidie voor hun project doen. Om in aanmerking te komen, moet het project in kwestie exclusief civiele doeleinden hebben. 

Naast Horizon Europe bestaat er ook het EDF, het Europese Defensiefonds. Dat vervult een gelijkaardige functie, maar is exclusief gericht op militair onderzoek. Het beschikt echter 'maar' over 1,2 miljard euro.

Toch bestaat er in de praktijk een grote overlap tussen civiele technologie en militaire technologie. Het is echter niet makkelijk om samenwerkingen tussen die twee op poten te zetten, want bij militair onderzoek moet er veel voorzichtiger worden omgesprongen met welke informatie gedeeld kan worden. De regels ervoor zijn immers streng. 

Binnenkort zal Europa haar wetenschapsfondsen herbekijken. Een belangrijke kwestie vandaag is immers Framework Programme 10, kortweg FP10. Dat nieuwe fonds zal in 2028 Horizon Europe opvolgen. Hoe dat programma eruit gaat zien ligt nog lang niet vast, maar er wordt alvast stevig over de krijtlijnen gedebatteerd. De blauwdruk van FP10 zou tot 2034 het wetenschapsbeleid van de EU gestalte geven. Dat maakt het erg belangrijk. 

De voorstellen

Door die dual-use-projecten te stimuleren zouden er plots heel veel extra mogelijkheden zijn om onderzoek en daaruit resulterende producten te verkopen. Vanuit de wens om daarmee een sterkere Europese economie te bewerkstelligen, zijn er dus door de Europese Commissie enkele voorstellen op tafel gelegd. 

Die zijn voorlopig nog niet bindend, maar ze wakkeren wel een bevlogen debat aan binnen de EU. Dat is net omdat het nog niet zeker is hoe FP10 concreet zal functioneren, en dit dus het moment is waarop de grote krijtlijnen voor het wetenschapsbeleid kunnen worden uitgetekend. 

Het meest uitgebreide voorstel van de Commissie bestaat erin zogenaamde 'spin-in calls' toe te laten. Dat zijn projecten uit civiele ontwikkelingsprogramma's zoals Horizon Europe, die al eerder succesvol gebleken zijn en wiens nut ook in de defensiesector uitgebreid zou kunnen worden in het kader van het EDF. 

Het gaat dus vooral om dat laatste: projecten die eerst naar het EDF moesten stappen, zouden dan ook naar het bredere onderzoeksfonds kunnen gaan. Kort samengevat zou het makkelijker worden om bepaalde onderzoeksprojecten om te zetten naar onderzoek met militaire toepassing.

Het voorstel zelf is nog lang niet vastgelegd in wetten, en zou hoegenaamd pas van toepassing zijn eens Horizon Europe afloopt. De Europese Commissie vraagt in ieder geval alvast aan alle burgers om hun mening te laten weten via de Have Your Say-tool, die tot 30 april alle feedback verwelkomt.