Leerstoelen KU Leuven onder vuur

Sponsors van een leerstoel schenken een bedrag en bepalen samen met de universiteit een thema, waar een onderzoeker mee aan de slag gaat. Rector Luc Sels getuigt dat elk van die samenwerkingen een ethische toets doorgaat om foute doelstellingen te vermijden. De schenker heeft geen zeg in het concrete onderzoek, dat vrij en onafhankelijk gebeurt.

Daar plaatst Comac Leuven in het pas verschenen dossier 'Deuren van de KU Leuven staan wijd open voor bedrijfswereld' vraagtekens bij. Felix Kumps, auteur van het dossier: 'Er is geen bindend ethisch charter. Als men zegt dat er een ethische toets is, waarom blijft men dan samenwerken met bedrijven als Bayer?’

Twijfelachtige leerstoelen

Farma- en landbouwbedrijf Bayer heeft vier leerstoelen op zijn naam staan, die Comac herbekeken wenst. Ze verwijzen ondermeer naar giftige middelen, controversiële dierproeven en de omstreden fusie met Monsanto, waar boeren in de derde wereld zich moeten verbinden om elke zaadpartij die ze kopen slechts voor één generatie te gebruiken.

Andere voorbeelden uit het dossier zijn farmabedrijf Medtronic, dat dokters omkocht om producten te verkopen en Kellogg's. De voedingsproducent heeft een leerstoel nutritionaliteit hoewel het met misleidende advertenties zijn producten probeert te maskeren als gezonder dan ze zijn en met palmolie werkt gewonnen uit kinderarbeid. Luc Sels vindt het voorbeeld bij de haren getrokken: 'Mocht de leerstoel zich in het specifieke domein van palmoliewinning situeren, dan zou die afweging totaal anders zijn.'

Onderzoek versus bedrijven

Volgens Sels moet je de ethische stappen van de bedrijven onderscheiden van het onafhankelijk onderzoek: ‘Je hebt aan de ene kant, waar Comac naar kijkt, de waarden en doelstellingen van een bedrijf. Aan de andere kant heb je de doelstellingen, de onafhankelijkheid en de ethische regels van het universitair onderzoek. Dat zijn zaken die we zelf in handen hebben.’

Kumps vindt dat te kort door de bocht: 'Dat zijn geen twee zaken die los van elkaar staan. De bedrijven bepalen het kader.’ Apache citeert in een onderzoeksstuk over leerstoelen de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Kunsten en Wetenschappen (KVAB), die expliciet waarschuwt voor de aanwezige opvatting dat de universiteit gezien wordt als instrument voor de economie.

Vanwaar het geld komt bepaalt de geloofwaardigheid van de universiteit. Toen directeur Howard Davies van de London School of Economics opstapte, was dat niet omdat er foute dingen met geschonken geld gebeurden, wel omdat het geld afkomstig was van Qadhafi. Maar voor Sels weegt geen van de ethische problemen bij de bedrijven genoeg door om de samenwerking stop te zetten: ‘Ik kan mij bij de leerstoelformules geen enkel bedrijf voor de geest halen dat momenteel een dergelijk bezoedeld imago heeft.’

Volgens hem kun je een misstap van een bedrijf niet blijven doorrekenen in elke samenwerking. 'En de vraag is ook of je een divisie in België behandelt overeenkomstig een fout die gemaakt is in een andere divisie in een ander land.’ Janssen is dochterbedrijf van J&J, veroordeeld voor omkoperij, maar is zelf een gerespecteerd werkgever.

Mensenrechtencharter

Comac eist in het dossier onder meer een bindend en transparant ethisch charter. Net deze week werd een mensenrechtentoets goedgekeurd door de vijf Vlaamse rectoren. Het is de uitwerking van het mensenrechtencharter, dat Sels beloofde in 2017 na de stopzetting van LAW-train, een samenwerkingsproject tussen de KU Leuven en Israëlische partners. De KU Leuven implementeert de tekst momenteel in haar werking, in de ethische commissie 'Dual Use, Military Use & Misuse of Research'.

De kopzorgen van Comac zullen er niet mee opgelost zijn. ‘Op zich verandert die niet zoveel aan hoe wij werken', stelt Sels over het nieuwe charter. 'Er is altijd een grote omzichtigheid geweest bij de samenwerking met landen die mensenrechten niet respecteren of bij de samenwerking met bedrijven die op dat vlak een slechte reputatie hebben.’ Een strikte en uitgebreide ethische toets voor elk nieuw project, zoals Comac die wenst, behoort niet tot het plan.