KU Leuven is big in space

Op 1 november lanceerde het interuniversitaire Be-Rocket-team een eerste proefraket die tot anderhalve kilometer hoog vloog en daarna weer op aarde landde. Het Be-Rocket-team werd opgericht door de VUB, KU Leuven en de Koninklijke Militaire School en telt ook leden van andere universiteiten.

 'Alle grote universiteiten hebben een rakettenteam', zei projectcoördinator Aurélie Bellemans daarover in een persbericht van de VUB. Op termijn wil het team deelnemen aan de EuRoC-competitie waarbij een raket tot drie of negen kilometer hoogte moet geraken en daarbij ook een payload moet meenemen. 

Het Be-Rocket team is maar het topje van de ijsberg als het aankomt op ruimtevaart aan de KU Leuven. Zo is er aan de KU Leuven ook al vijftien jaar een 'Master of Space Studies' die samen met de UGent aangeboden wordt. 'KU Leuven is een gewaardeerde partner in de Europese ruimtevaartindustrie', zegt emeritus professor astronomie Christoffel Waelkens (KU Leuven).

Interdisciplinaire expertise

De meeste projecten rond ruimtevaart in Europa gebeuren in het kader van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Het onderzoek ernaar gebeurt op heel veel verschillende domeinen. Omdat de KU Leuven een universiteit is die verschillende expertise binnen disciplines in één instelling bundelt, heeft het op dat gebied een streepje voor op anderen.

'Wij hebben hier niet enkel de wetenschappen van de ruimte, maar ook ingenieurswetenschappen en zelfs ruimterecht', zegt Dirk Vandepitte, professor werktuigkunde aan de KU Leuven. 'Daardoor kunnen we op meerdere vlakken een rol spelen en ook gemakkelijker interdisciplinair te werk gaan.'

Vooral de afdeling sterrenkunde van de KU Leuven doet het internationaal erg goed. 'Met Conny Aerts en Thomas Hertog heeft de universiteit op dat domein dan ook enkele absolute zwaargewichten', zegt Kris Vanderhauwaert CEO van Flanders Space. 'Zeker de optische expertise van de KU Leuven is enorm belangrijk wanneer zij experimenten bouwen in een consortium', zegt ruimtekenner Stijn Ilsen.

Industriële toepassingen

Het blijft echter niet bij fundamenteel onderzoek. 'Met Flanders Space proberen we die verbinding tussen universiteit en de bedrijfswereld mee te faciliteren', zegt Vanderhauwaert. 'Vanuit het onderzoek dat aan de universiteit gebeurt proberen we praktische toepassingen voor de ruimtevaartindustrie mee te ontwikkelen.'

Zo ontstond uit onderzoek aan het departement werktuigkunde en aan het Instituut voor Sterrenkunde van de KU Leuven het spinoffbedrijf Arcsec dat systemen ontwikkelt om de positionering van satellieten te bevorderen. 'Dat is nu nog een klein bedrijfje, maar wel honderd procent ruimtevaart', zegt Vandepitte. 'Zij maken systemen voor de hele wereld.'

Ook bij de ontwikkeling van de James Webb-telescoop, die vanuit de ruimte naar het heelal kijkt, deed KU Leuven haar duit in het zakje. 'Wij hebben zowel een bijdrage geleverd aan het ontwikkelen van de instrumenten als bij het vertalen van de signalen tot interpreteerbare resultaten', zegt Waelkens. 'Omdat we ook de experten in huis hebben om die data te begrijpen ontstaat er zo een symbiose van technische inbreng enerzijds en fundamentele wetenschap anderzijds.'

Daarnaast vindt technologie die ontwikkeld wordt in het kader van de ruimtevaart vaak haar weg naar bredere toepassingen. 'De ESA stelt dat iedere euro die geïnvesteerd wordt in ruimtevaart voor veertien euro aan terugverdieneffecten creëert', zegt Waelkens. 'Het gaat dan om domeinen als onder meer telecommunicatie en weersvoorspellingen.'

Mondiale top

De ruimtevaartindustrie zit dan ook in de lift: ieder jaar stijgen de budgetten van de ESA. 'Europa zet de laatste jaren sterk in op aardobservaties vanuit de ruimte omdat Amerika dat wat links laat liggen', zegt Ilsen. 'Wat dat domein betreft is Europa echt één van de leiders op mondiaal vlak.'

'Waar Europa wel nog op achterloopt, is de bemande exploratie van de ruimte', zegt Ilsen. 'Er is nog geen Europese raket die ruimtevaarders kan vervoeren.' ESA werkt daarom samen met NASA aan de Artemismissies die opnieuw mensen op de maan willen zetten. 'Op die manier koopt Europa haar ticket om ook een Europeaan mee naar de maan te nemen', zegt Ilsen.

Binnen de Europese ruimtevaart speelt België bovendien een belangrijke rol. Ons land investeert jaarlijks ongeveer 300 miljoen euro in ESA-programma's waardoor het per inwoner op de tweede plaats in Europa staat wat investeringen in ruimtevaart betreft. 'Ook in absolute bedragen komt België net achter de hele grote lidstaten zoals Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk of Italië', zegt Vanderhauwaert 

Vlaanderen speelt binnen die Europese ruimtevaart haar rol door zich te concentreren op bepaalde niches. 'Vlaamse bedrijven bieden elk een deel van een totaaloplossing', zegt Vanderhauwaert. 'We zijn met ongeveer 45 bedrijven die lid zijn van onze vereniging en 1800 directe tewerkstellingsplaatsen binnen de Vlaamse ruimtevaartindustrie.' 

'De ruimtevaartsector wordt groter met ook steeds meer toegang ertoe voor kleinere landen en bedrijven', zegt Vandepitte. 'Er is een toenemende vraag naar producten op basis van de data die vanuit de ruimte verzameld wordt, het zogenaamde new space concept, die aanleiding geeft tot vele nieuwe bedrijfjes. Niet al die bedrijven overleven, maar dat is eigen aan elke bedrijfssector.'

War for talent

'Het grootste probleem binnen de Vlaamse ruimtevaartindustrie is de war for talent', zegt Vanderhauwaert. 'Mensen rekruteren en hen ook bij de organisatie houden is een voortdurende zoektocht voor alle Vlaamse ruimtevaartbedrijven.'

Met de Master of Space Studies zorgt de KU Leuven daar gedeeltelijk voor een oplossing. 'De alumni van die opleiding zijn een vijver waar de Belgische ruimtevaartbedrijven heel graag in vissen', zegt Ilsen. 'Er zijn ook wel andere meer algemene opleidingen die nuttig zijn voor de ruimtevaart, maar de Master of Space Studies is de enige opleiding in België met een rechtstreekse toepassing op de ruimtevaart. Er is hier bijvoorbeeld geen volwaardige aerospace engineering opleiding zoals in Delft of Toulouse wel wordt aangeboden.' 

De Master of Space Studies wordt ook buiten België gewaardeerd. 'Ze heeft ooit zelfs een prijs gekregen van de ESA en veel alumni komen later ook daar terecht', zegt Waelkens. 'KU Leuven is uniek omdat ze op verschillende domeinen bezig is met ruimtevaart, niet enkel vanuit de astronomie of ingenieurswetenschappen. Vanuit die vaststelling is ook de Master of Space Studies er gekomen om alle expertise die in de universiteit aanwezig was te bundelen en interdisciplinair rond ruimtevaart te gaan werken.'