'Kennis over de mediastrategieën van extremistische partijen kan het tij keren voor mensen die dreigen te radicaliseren'

Het gaat om het beruchte ISIS uit Syrië en Irak en het minder bekende al-Hashd al-Shaabi uit Irak – ook wel Popular Mobilization Forces genoemd. De eerste is soennitisch, de tweede sjiitisch (twee onderscheiden stromingen binnen de islam, red.). Beide wisten media op slimme wijze te gebruiken om hun doelen te bereiken. Elk op eigen wijze, met een ander doel en een andere impact.

Adib Abdulmajid, consultant bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid in Nederland, promoveerde vorige week aan de KU Leuven op dit onderwerp. Hij onderzocht de manier waarop de twee groeperingen media gebruiken en de impact hiervan op het extremistische discours. Daarnaast analyseerde hij welke invloed de bevolking onderging door de gebruikte mediatechnieken.

Verschillende nieuwskanalen zoals kranten, maar ook digitale media nam hij onder de loep. Uit het kluwen van persberichten van de extremistische partijen onthult hij de impliciete en expliciete boodschappen. Spoiler: het heeft veel weg van de magnum opus van George Orwell 1984 .

Een nobel streven

De reden dat Abdulmajid drie jaar van zijn leven ondergedompeld in de perikelen van extremistische media heeft gespendeerd? Het antwoord is tweeledig. 'Kennis over de mediastrategieën van extremistische partijen kan het tij keren voor mensen die dreigen te radicaliseren', stelt Abdulmajid. Dit werkt zowel direct op mogelijke extremisten, maar kan ook indirect invloed hebben: als de omgeving van een dreigende extremist op de hoogte is van de indoctrinatietechnieken kunnen zij dit herkennen.

Abdulmajid probeert met zijn studie ook een academisch hiaat te vullen. Er is al veel onderzoek gebeurd naar extremistisch soennisme. Onder extremistisch soennisme vallen enkele organisaties die iedereen welbekend zijn: al-Qaida en ISIS bijvoorbeeld. Op radicale sjiitische organisaties is het oog echter minder gevallen. Laat staan een vergelijkende analyse tussen de twee. Daar brengt Abdulmajid nu verandering in.

Kernstrategieën

Hoewel het gaat om twee zeer uiteenlopende organisaties met verschillende doeleinden, zijn er overeenkomsten in mediastrategie. Beide organisaties werken sektarisatie in de hand. Hierbij trekt men een strakke lijn tussen 'wij' en 'zij', met als doel het groepsgevoel te versterken. De andere groep wordt, bijvoorbeeld, negatief beschreven als 'ongelovige', of als gelieerd aan het jihadi-salafisme, een potentieel gewelddadige stroming van de islam.

Om bovenstaande sektarisatie te bekomen wordt een andere techniek ingezet, namelijk religionisering; een duur woord om te zeggen dat religieuze elementen worden ingezet. De eigen religieuze identiteit wordt benadrukt, religieuze bronnen worden geciteerd en andere godsdienstige verwijzingen worden gebruikt om de religiositeit van de eigen groep op een voetstuk te plaatsen. Er kan er maar één ware vorm van islam zijn.

De laatste techniek die beide partijen gebruiken heet met een moeilijk woord 'politisering'. De term verraadt wel al veel over de inhoud van de strategie: organisaties maken zaken politiek, die dat in eerste instantie niet zijn. Neem bijvoorbeeld al-Hashd al-Shaabi die hun eigen macht voortdurend proberen te legitimeren of het soennisme portretteren als een geloofsovertuiging die een voedingsbodem is voor dictaturen.

Problematisch volgens Abdulmajid is dat 'religie wordt gepolitiseerd, en politiek wordt gereligioniseerd door de twee organisaties'.

Overeenkomstige mediatechnieken

In hun media-uitingen zijn de partijen zeer berekend en listig. Zij manipuleren er beide gretig op los: ze laten relevante informatie achterwege om hun punt sterker te maken, ze overdrijven of bagatelliseren en bespelen het volk met dubbelzinnige uitspraken. Ook gebruiken zij herhaling van boodschappen en beelden, veelal met een emotionele lading, om het volk achter hun standpunten te scharen. ISIS laat bijvoorbeeld herhaaldelijk positieve gevolgen van overwinningen zien, zonder dat de slachtoffers die gemaakt zijn getoond worden.

Abdulmajid beschrijft dat 'de media die als opdracht hebben om mensen te informeren, worden veranderd in ideologiemachines'. Nieuwsberichten krijgen een ideologisch, propagandistisch karakter. Om dit te bereiken zetten ze de eerder besproken strategieën in: sektarisatie, religionisering en politisering. De bedoeling is om het sektarische conflict dermate hoog op te laten lopen dat de leden van de organisaties volledig zijn opgeruid en de leden van de andere groep wantrouwen.

Wat de organisaties te allen tijde vermijden is het gebruik van dezelfde Koranische soera's of citaties om hun overtuiging kracht bij te zetten. Hiermee willen zij zich zo veel als mogelijk onderscheiden van de andere partij.

Verschillen in doeleinden

Beide organisaties willen iets anders bereiken door het gebruik van media. ISIS' hoogste doeleinden voor het gebruik van manipulatieve mediastrategieën zijn niet mis: het instellen van een islamitische kalifaat, legitimiteit van ISIS als leider van de wereldwijde moslimgemeenschap bevorderen, leden werven wereldwijd, en individuen aansporen om jihad te voeren.

Al-Hashd al-Shaabi is misschien iets bescheidener. Zij beogen vooral het behoud van de islamitische principes en de religieuze macht van hun leider, en de bescherming van burgers. Maar ook het zwart proberen te maken van het soennisme, en bevrijden van Irak van zogenaamde vijanden. Daarnaast profileren zij zich als helden die stabiliteit en veiligheid in Irak zullen verwezenlijken. Dit alles gaat gepaard met een stevige onderdrukking van de lokale bevolking.

Verschillende technieken

Het grootste verschil tussen de twee organisaties is religieus van aard. Het gaat over het verschil in religieuze denominatie tussen soennieten en sjiieten. Hoewel onderscheiden, verschillen zij niet veel in termen van theologie, maar wel in politieke termen. Het verschil tussen beide zit vooral in de erkenning van de opvolger van de profeet Mohammed. De erkenning van andere opvolgers van Mohammed heeft uiteindelijk tot een schisma geleid in de kinderjaren van het islamitisch geloof.

Er zijn ook verschillen in mediagebruik en doelpubliek te onderscheiden. ISIS is bijvoorbeeld eerder globaal dan lokaal gericht. Abdulmajid zegt dat ISIS wereldwijd leden probeert te rekruteren, terwijl al-Hashd al-Shaabi voornamelijk lokaal opereert, en daar probeert zieltjes te winnen. Laatstgenoemde heeft dan ook totaal geen interesse in het aantrekken van Westerse mensen. Politisering krijgt bij al-Hashd al-Shaabi vooral gestalte in de vorm van het beklemtonen dat het thuisland beschermd moet worden tegen buitenstaanders.

De term 'syriëgangers' herinnert op pijnlijke wijze dat het aantrekken van Westerse leden voor ISIS juist een belangrijke strategie was. Voor al-Hashd al-Shaabi is het, in tegenstelling tot de missie van ISIS, het beschermen en behouden van het thuisland. ISIS is in die zin progressiever en wil vooral nieuwe leden aantrekken uit alle gewesten van de aarde.

ISIS gebruikt, intensiever dan al-Hashd al-Shaabi, politieke, sektarische en religieuze media-uitlatingen om het volk te sturen. Ze gebruiken verzen uit de Koran of de Hadith – de overleveringen over het leven van Mohammed – en framen sjiieten als kwaadaardig en als ketters. Ofschoon al-Hashd al-Shaabi bovenstaande technieken ook gebruikt, is dit van een veel lagere intensiteit en met een ander doel, maar niet minder gewelddadig. Het beroepen op de Koran en Hadith proberen laatste zo min mogelijk te doen, om zich te distantiëren van ISIS.

Inhoudelijk kan al-Hashd al-Shaabi veel meer inspelen op historische littekens, overblijfselen van hardvochtige soennitische leiders. Als moslimminderheid hebben zij meer te lijden gehad onder soennitisch bewind dan andersom.