'Ik ben die ster stiekem blijven volgen. Dat was mijn ster.'

Proficiat met het winnen van de Kavli-prijs. Wat betekent het winnen van deze prijs voor een astrofysica?

Conny Aerts: 'Dat is immens. Er zijn heel wat winnaars van de Kavli-prijs die daarna de Nobelprijs voor Fysica gewonnen hebben, maar ik ben al zeer tevreden. Ik had het ook totaal niet zien aankomen. De laureaten van dit jaar waren vooral oude grijze mannen. (lacht) Ik was daar veruit de jongste en de enige die nog voltijds bezig was met onderzoek. Ik denk nog helemaal niet aan uitbollen.'

'Voor mij is deze prijs vooral een erkenning voor mijn doctorandi en postdocs, ondertussen al zo'n zestig in totaal. De asteroseismologie staat ook bekend als een vriendelijke gemeenschap binnen de sterrenkunde, die alle studenten verwelkomt. Data delen en inclusief werken zijn cruciaal voor mij.'

Wat moet ik mij voorstellen bij asteroseismologie?

'Seismologen meten aardbevingen om meer te weten te komen over de samenstelling van de aarde. Ik doe net hetzelfde, maar dan voor sterren. Sterbevingen, of starquakes, kunnen we al een tiental jaar goed meten met ruimtesatellieten. De frequenties van die bevingen zijn dan gekoppeld aan de fysica en chemie van deze sterren.'

'Deze satellieten zijn eigenlijk ontworpen om exoplaneten te zoeken. Maar de jacht op exoplaneten en asteroseismologie zijn een fantastisch huwelijk. Voor beiden heb je een instrument nodig dat voor een lange periode de lichtintensiteit van een breed beeldveld vol sterren kan meten. Exoplaneten spreken dan misschien net iets meer de algemene bevolking aan, maar ze mogen hun planeten houden, zolang ik mijn sterbevingen maar krijg.'

Maar we hebben niet altijd satellieten gehad toch?

'In het begin van mijn onderzoek was het enkel mogelijk om van het aardoppervlakte die metingen te doen met behulp van grondtelescopen. Daarmee kon je maar een of twee bevingen van een ster meten, terwijl het crux van ons onderzoeksdomein is: hoe meer bevingen, hoe beter je de interne structuur van een ster kunt afleiden. Gelukkig begon men na een tijd de eerste satellieten te bouwen, maar tussen de beslissing om er één te bouwen en de lancering zitten soms 10 tot 15 jaar. Asteroseismologen moeten langetermijndenkers zijn.'

Hoe verliep het onderzoek naar sterbevingen dan voordat er satellieten waren?

'Mijn eerste doorbraak was gebaseerd op een tijdreeks van 21 jaar metingen. Mijn promotor was dat onderzoek gestart, maar was onderweg gestopt. Ik ben die ster stiekem blijven meten als doctoraatsstudent. (lacht) Ik kon het niet laten, dat was mijn ster.'

'Tijdens een kerstvakantie was ik dan de data van deze ster aan het bestuderen, toen ik hét plots zag. Waarom had ik dit niet eerder gezien? Maar zo is het altijd met die ene eerste ontdekking zeker. We hadden tot dan gewoon nog niet genoeg gegevens.'

'Tien jaar vroeger dan verwacht was ik er toen dus in geslaagd om de interne rotatie van een grote blauwe ster te achterhalen, maar eigenlijk was de wetenschappelijke gemeenschap er nog niet klaar voor. Het artikel zelf is nooit super veel geciteerd geweest, zo sceptisch waren ze. Toegegeven, de resultaten waren gebaseerd op zes bevingen, maar ik heb er nooit aan getwijfeld en ze staan er nog steeds tot op de dag van vandaag.'

Wat bedoelt u precies met de interne rotatie van een ster?

'Mijn team bestudeert de gaslagen binnenin een ster. We weten dat die draaien, maar we zien enkel de buitenkant. De draaiingen van die gaslagen vervormen de frequenties van de sterbevingen. Net zoals een ronddraaiend podium in een concertzaal niet goed zou werken: de symfonie zou volledig vervormd zijn. Maar door de frequentieverschuivingen van de sterbevingen te bestuderen, kunnen we laag per laag de draaiing van die gaslagen ontrafelen.'

Waarom zijn die interne rotaties van sterren zo belangrijk?

'Die bepalen het leven van een ster. De rotatie binnen doen de gaslagen enorm efficiënt vermengen, wat ervoor zorgt dat waterstof makkelijker tot de kern geraakt. Daar wordt die stof omgezet naar helium, van een lichter element naar een zwaarder element: kernfusie dus. Die kernfusie dirigeert volledig het leven van een ster. Als de gaslagen trager draaien, komt er dus minder brandstof in de kern, waardoor de ster minder lang leeft.'

'Eén van mijn doctorandi heeft in 2012 dan ontdekt dat de gangbare theorieën over de evolutie van een ster fout zaten: die voorspelde dat wanneer een rode reus aan het einde van zijn leven komt, de buitenste lagen uitzetten en trager spinnen, terwijl de kern krimpt en sneller gaat draaien. Wat blijkt nu uit de data: de kern draait wel sneller, maar een factor 100 trager dan wat de theorie voorschreef.'

'De theorie zat dus fout en dat was echt een schok, vooral voor de mensen die deze theorieën ontwikkeld hadden en ze al dertig jaar promootten. Dat was echte theoretische astrofysica zonder toetsing, maar iedereen gebruikte die want er was toen geen alternatief. Nu hebben we de realiteit: de sterren hebben gelijk en de theorie ongelijk. (lacht) Allemaal dankzij sterbevingen en de asteroseismologie.'

Gelijkheid van man en vrouw in de academische wereld is nog steeds een probleem. Ervaart u dat ook?

'Het is een dagelijkse struggle. Specifiek bij prijzen tekent het probleem zich duidelijk af: bij de laureaten van de Kavli-prijs waren maar twee van de elf vrouwen. Logisch bijna, dat er vooral mannen genomineerd worden als het veld voor 90% bestaat uit mannen. Ik had zelf eens voorgesteld om te verplichten dat iedereen zowel een man als een vrouw nomineert. Een voorstel dat me niet in dank werd afgenomen.'

'Bij mijn eigen veld heb je jammer genoeg een kleine instroom van vrouwen, maar hoe kunnen die zich ooit thuis voelen als er geen rolmodellen zijn waar ze zich mee kunnen vereenzelvigen? Ook in domeinen waar de instroom van studenten meer gelijk is, of zelfs met een overwicht aan vrouwen, blijft de top bestaan uit mannen. Dan is het duidelijk dat er iets mis is met de academische loopbaan. Vroeger zouden ze mij nog kunnen paaien door het een generatie-effect te noemen. Maar stereotypering, impliciete bias en een gebrek aan rolmodellen liggen aan de basis.'

'Ik ben het zo beu om te horen te krijgen dat die situatie wel vanzelf zal verbeteren in de toekomst. Ik ben één van de founding mothers van de werkgroep Vrouwen en Universiteit in 1996. Op 25 jaar tijd is er wel verbetering gekomen, maar de vooruitgang gaat te traag als er niet concreet ingegrepen wordt. Ook aan onze universiteit: genderactieplannen en inclusie zijn mooie woorden, maar verplichte actie mist. Als je bijvoorbeeld niet competitief bent in het aanbieden van faculty posities aan vrouwen, dan verlies je al dat talent aan andere universiteiten. Ik lig daarover soms al eens in de clinch met de universiteit.'

Wat zijn uw toekomstplannen nu dat u de Kavli-prijs gewonnen hebt?

'Momenteel ben ik betrokken bij de bouw van een nieuwe satelliet, de PLATO-missie, mijn derde kindje. Vanaf dag één was ik betrokken bij dat project. Het is de bedoeling om eind 2026 de satelliet te lanceren en tot 2034 zal die geschikte data opleveren van een veel grotere diversiteit aan sterren.'

'Eigenlijk is de data niet langer het probleem, maar wel een goede theorie. Met ons onderzoek naar de interne draaiingen van sterren is dus gebleken dat we enorme hiaten in de theorie van de sterevolutie hebben. Ik heb een beurs aangevraagd bij de European Research Council, maar onafhankelijk van het resultaat ga ik mij tot aan mijn pensioen focussen op het invullen van die hiaten.'

'Binnenkort vertrek ik op sabbatical naar New York City. Eventjes mij daar amuseren en bijleren: ik wil terug student zijn.'