Het stond in de krant, dus het moet wel waar zijn

Is het De Morgen, HLN of Buzzfeed: alle populaire media maken zich wel eens schuldig aan het verkeerd voorstellen van wetenschappelijke bevindingen, vooral in de gezondheidssector. Kranten springen wat snel op ongeverifieerd onderzoek en blazen dat graag uit proportie. Barbara Debusschere, chef wetenschap bij De Morgen, ziet de oorzaak alvast in de digitale revolutie die vooral inzet op clicks.

Problematiek

Dat zulke artikelen niet professioneel zijn of dat je ze ‘geen echte journalistiek’ kan noemen, is één zaak voor Debusschere, 'maar eigenlijk is het ook echt kwalijk, omdat veel van die artikels inderdaad een titel hebben die de lading niet dekt'. Debusschere schreef onlangs een boek over borstkanker en merkte toen dat nieuwsitems rond dubieuze gezondheidsrisico’s een groot probleem zijn, vooral bij mensen die zelf al ziek zijn. Zo kwam ze mensen tegen die medicijnen met glucose niet meer wilden innemen omdat er die ochtend in het nieuws was gezegd dat ‘suiker kanker veroorzaakt’, of ontmoette ze iemand die al jaren op een aspergekuur leefde omdat hij geloofde dat dit zou helpen tegen zijn kanker. Debusschere heeft er duidelijk een andere kijk op overgehouden: ‘Vroeger vond ik zo’n artikels ergerlijk omdat ik merkte dat dit een beetje beschamend is voor ons vak, want vaak kloppen die dingen maar half of zelfs niet. Maar nu ik een boek schreef en heb gezien wat de effecten van foute wetenschappelijke berichtgeving kunnen zijn, vind ik het zelfs pijnlijk omdat er mensen mee in de kosten worden gejaagd, mensen die sowieso al kwetsbaar en in de war zijn.’

Een ander probleem is dat schrijvers vaak zelf niet veel van het onderwerp afweten. Dan moeten ze eigenlijk met experts gaan praten, maar daar hebben ze niet altijd tijd voor. Debusschere legt een grote verantwoordelijkheid bij de individuele journalist. ‘Als je er niet voldoende tijd voor krijgt, is het wat aan jezelf om ze te weren’, zegt Debusschere.‘Door de digitalisering gaat alles nu veel sneller en heb je als journalist vaker ook zelf de taak om af en toe de hak in het zand te zetten en te zeggen ‘kijk, hier weet ik echt niets van en ik kan die experts niet bereiken.’ Contacten leggen met wetenschappers is noodzakelijk. Dan krijg je een wisselwerking waar je de krachten bundelt. Het wetenschappelijk correcte enerzijds en het vlot geschreven artikel voor een breed publiek anderzijds.’

Nuance

Er zijn ook initiatieven die zich actief inzetten om tegen de trend in te gaan door laagdrempelig en helder, maar nog steeds op niveau over wetenschap te communiceren. De Universiteit van Vlaanderen beschouwt zichzelf als zo'n project. Katleen Bracke, hoofdredacteur, wil vooral inspelen op het nuanceren van dit soort nieuws. ‘De proffen die wij op een podium zetten, zijn mensen met verantwoordelijkheid, die zulke titels liever niet in de media zien verschijnen. Zij worden gevraagd om op een kwartier uit te leggen waar een stelling vandaan komt, waarom mensen dat misschien zouden denken en of die waar is of niet. Omdat ze de tijd krijgen om dat te vertellen, is het antwoord meer genuanceerd.’

Volgens Bracke moet het initiatief ook vaker van de wetenschappers zelf komen. Sylvia Wenmackers, wetenschapsfilosoof aan de KU Leuven, gaat daar verder op in en ziet alvast een oplossing in de site gezondheidenwetenschap.be, waarbinnen wetenschappelijk onderzoek beter gekaderd wordt. ‘Ik denk dat dit soort initiatieven wel kan werken. Ze gaan dezelfde mensen aanspreken en stellen dezelfde vraag, want het gaat over hetzelfde nieuws. Ze gebruiken dezelfde titels, dezelfde beelden, maar brengen dan wel het genuanceerde beeld à la: het is een studie met zoveel personen, we weten dit en dat nog niet…’

Ten slotte pleit Wenmackers voor meer nature of science onderwijs in het middelbaar. Alle leerlingen zouden moeten leren hoe wetenschap in elkaar zit: dat het mensenwerk is, dat wetenschappelijke kennis nooit definitief is… ‘Enkel zo kan men het brede publiek wapenen tegen overdreven berichten uit commerciële bronnen.’