Duurzaamheidsrapport KU Leuven toont stappen, maar mist ambitie

Een jaar na het einde van 2018 wordt het duurzaamheidsrapport 2018 gepubliceerd. Laat, geeft vicerector Duurzaamheidsbeleid Gerard Govers toe: 'Zoiets vraagt veel werk. Zeker omdat het de eerste keer was, was het een gezamenlijke zoektocht naar wie wat schrijft.' In het rapport worden doelstellingen en realisaties in verschillende domeinen opgelijst. Daarbij heerst een conceptueel geloof in sterke duurzaamheid, maar in de bedrijfsvoering is een doorgedreven visie nog te weinig aanwezig, zegt professor Bosecologie en Bosbeheer Bart Muys.

Duurzaamheidsrapport zonder definitie

Bij een globaal doornemen van het rapport valt op hoeveel zaken in de scope opgenomen worden. Van vrouwen bij de nieuw aangeworven professoren tot open dialoog bij de universitaire parochie: in een brede benadering van duurzaamheid zijn logischerwijs op veel vlakken goede initiatieven aan te stippen. Hoewel die geïntegreerde blik expliciet als doelstelling wordt genomen, ontbreekt een definitie.

Vicerector Govers bevestigt: 'We hadden dat inderdaad beter moeten definiëren. Het is altijd gevaarlijk als iets gaat functioneren als een containerbegrip.' Zelf definieert hij duurzaamheid als 'het zodanig besturen en beheren dat je toekomstige generaties niet hypothekeert'.

Concreet neemt de KU Leuven de sustainable development goals (sdg's) als uitgangspunt. Hoewel ze investeert in alle doelstellingen, zijn sommige belangrijker dan andere. Govers: 'Voor nummer veertien bijvoorbeeld, life below water, hebben we niet veel concrete acties lopen, hoewel onderzoek daar wel bijdraagt tot het halen van die doelstelling.' Een sdg zoals quality education, behoort daarentegen tot de kerntaak.

Fietsende professoren

Realisaties zijn er ongetwijfeld. Zo verminderde de KU Leuven haar CO₂-uitstoot met 50 procent per vierkante meter in de afgelopen tien jaar en gebruikt 60 procent van haar werknemers een ander vervoersmiddel dan de auto om naar het werk te komen. Grote doelstellingen ontbreken niet: 'De KU Leuven wil een CO₂-neutrale universiteit worden.'

Muys: 'Vroeger klonk het: "De KU Leuven is duurzaam, want we bestaan zeshonderd jaar." Dat lijkt mij een erg nauwe visie op duurzaamheid. Vandaag is er aan de universiteit een groter bewustzijn van de sociale, economische en ecologische dimensies van duurzaamheid.'

Een orgaan als de Green Office, dat aan zijn begin wat groeiproblemen kende, noemt Muys 'stilaan een goed werkend model', hoewel hij beaamt dat er verbetering mogelijk is, mits eventueel meer middelen. Het transversaal werken, waarbij duurzaamheid doordringt in wetenschaps- en onderwijsactiviteiten en in interne bedrijfsvoering, begint ook vruchten af te werpen. Masters als Sustainable Development en Milieutechnologie hebben duurzaamheid specifiek als thema. Vanaf volgend jaar zal de KU Leuven twee keuzevakken rond duurzaamheid universiteitsbreed aanbieden.

Geen normen rond duurzaam onderzoek

Voor onderzoek zijn er volgens professor Muys nog cruciale stappen nodig: 'Er zijn nog geen interne protocollen om te vermijden dat er onderzoek wordt gefinancierd waar je op voorhand van kan weten dat het op vlak van duurzaamheid problematische aspecten heeft.'

Vicerector Govers geeft de vrijheid van onderzoek daar als tegenargument: 'Vaak kunnen professoren op andere plaatsen veel meer geld verdienen. Dat ze kiezen om aan de universiteit te komen werken, heeft ermee te maken dat je als professor zelf mag invullen welk onderzoek je doet en hoe je dat doet.'

Hij beklemtoont wel dat er strikte ethische normen zijn: 'Zo is er geen onderzoek waarbij de menselijke waardigheid wordt aangetast en is onderzoek ook nooit puur militair gelinkt.'

Maar een eis van duurzaamheid behoort niet tot die principes: 'Daar kiezen we voor een andere strategie. We willen een landschap creëren waarin duurzaam onderzoek vanzelfsprekend wordt. Het zou een hele klus zijn om duurzaam onderzoek af te bakenen. Door zaken te verbieden, creëer je geen positieve sfeer rond duurzaamheid. Dat is op lange termijn contraproductief.'

Campussen uit de boot

De focus in het duurzaamheidsrapport ligt vooral op de campussen Leuven en Arenberg. De duurzaamheidsdoelen van de andere campussen verdwijnen naar de achtergrond. Vicerector Govers: 'Dat is inderdaad een zwakte, dat wil ik niet ontkennen. Voor de campus Leuven hebben we gewoon meer data beschikbaar.'

Maar daar zou verandering in moeten komen. Govers: 'Elk jaar is er een general assembly van de duurzaamheidsraad waar een centraal focuspunt naar voren wordt geschoven. Dit jaar is de samenwerking met de campussen geselecteerd.'

Geen strong sustainability

Ondanks de vorderingen zit de KU Leuven volgens Muys nog niet in het paradigma van sterke duurzaamheid. Dat model staat tegenover het zogenaamde driepilarenmodel, met aandacht voor het economische, sociale en ecologische. Dat model zakte af tot een 'Micky Mouse-model' met economie als grote neus en het sociale en ecologische als kleine oortjes.

Het model voor strong sustainability neemt de economie als centrum. Die staat in dienst van de maatschappij, die er als een schil omheen zit. Daarbij zit dat sociale nog eens in de schil van het planetaire leefmilieu. Muys: 'De planeet is daarbij de maat van alle dingen. Economische groei die buiten die grenzen gaat, is ten dode opgeschreven.'

Volgens Muys is het conceptueel geloof er, 'zeker ook bij de vicerector Duurzaamheid', die als professor Geografie weet voor welke uitdagingen hij staat. 'Maar in de feiten van de KU Leuven bedrijfsvoering is sterke duurzaamheid nog geen volle realiteit.'

Vicerector Gerard Govers vindt de vraag van absolute prioriteit moeilijk: 'Als wij projecten hebben in ontwikkelingslanden en we vliegen daar naartoe, kun je zeggen dat dat niet duurzaam is. Maar daar worden wel mensen opgeleid die op hun beurt mensen opleiden, onmisbaar als we ooit de sdg’s willen realiseren. Dat zijn moeilijke dilemma's als je duurzaamheid sterk en streng gaat definiëren.'

Haar ouder patrimonium speelt de universiteit ook parten. Niets doen dat schade toebrengt aan de planeet is volgens Govers een brug te ver: 'We kunnen maar doen wat de huidige technologie ons toelaat. Onze mensen moeten nu eenmaal vliegen.'

Duurzame excellentie

Als opleidingsinstelling heeft de KU Leuven volgens Muys 'een enorme verantwoordelijkheid'. Volgens Govers neemt ze die al op: zo is de KU Leuven deel van UNA, een netwerk van Europese universiteiten, waarbij duurzaamheid een van de kernthema’s is. Hetzelfde geldt voor het wereldwijde Universitas 21. Van duurzaamheidsrankings is ze nog geen deel. Govers: 'Daar moeten we eerst zekerheid hebben over de wijze waarop die gegevens worden verzameld.'

Maar voor Muys moet het duurzaamheidsbeleid 'absoluut ambitieuzer'. Het fietsplan, dat tien jaar geleden door de KU Leuven werd ingezet en dat de fiets als een van de eerste bedrijven in Vlaanderen echt centraal plaatste bij haar werknemers, was een voorbeeld van een ambitieus project. 'Ondertussen zijn andere bedrijven de KU Leuven voorbijgestoken.'

In Groenbeleid, waar in het vorige beleid nog de klankbordgroep Groen voor bestond, worden niet genoeg stappen ondernomen: 'Daar zijn we er absoluut nog niet', zegt Muys.

Walk the talk

Een voortrekkersrol houdt volgens Muys ook in dat je uitpakt met projecten: 'Er moet nog een meer uitgesproken toekomstvisie zijn, waarin nieuwe bedrijfstakken worden ondersteund en de duurzame samenleving van de toekomst vorm wordt gegeven.' Investeringen in fossiele brandstoffen zijn afgebouwd, 'maar het is nog niet gezegd waar men gaat opbouwen', zegt Muys.

Transparantie op dat vlak is een eerste stap. Volgens Govers gebeurt dat al wel, maar 'we vermijden er op een openbaar forum mee te gaan zwaaien'.

Het rapport is een verwezenlijking die Govers terecht bestempelt als een hulpmiddel om de organisatie meer op een lijn te krijgen in duurzaamheidsvisie. Maar als de KU Leuven haar imago van excellentie ernstig neemt op elk vlak, kan ze nog een versnelling hoger schakelen. Muys concludeert: 'De KU Leuven heeft altijd de ambitie de nummer één te zijn in Vlaanderen. Dan kunnen we ons echt niet permitteren achter te bollen op vlak van duurzaamheid. We moeten een leidende, visionaire universiteit zijn op elk vlak. Dat is nu inzake duurzaamheid nog te weinig zo.'