De dilemma's van het ziekenhuisklimaat

Het comfort van patiënten in ziekenhuizen hangt niet alleen af van materiële kenmerken, zoals de bedden of de goede assistentie van dokters en verplegers. Een aangenaam binnenklimaat, waarmee onder andere de luchtkwaliteit, temperatuur en geluidsniveaus wordt bedoeld, heeft ook een grote invloed op het welzijn van patiënten. Een van de onderzoeken van de onderzoeksgroep Research[x]Design van het departement Architectuur van de KU Leuven heeft daarom als doel dat binnenklimaat verder te bestuderen.

De mens is geen sensor

Sara Willems is FWO-doctoraatsonderzoeker van dit topic, en doet dit in samenwerking met het departement bouwfysica van de faculteit ingenieurswetenschappen. Zij legt uit in welke mate dit binnenklimaat een effect heeft op patiënten: 'Het binnenklimaat kan het comfort, welzijn, gezondheid en de productiviteit van de gebruikers beïnvloeden. Dat kan weerslag hebben op fysiologisch vlak, zoals hoofdpijn of een droge huid. Maar ook op psychologisch vlak zien we gevolgen, zoals stemmingsveranderingen van een patiënt. Dat alles samen kan de gemiddelde verblijfsduur van de patiënt beïnvloeden.'

Een belangrijk aspect bij dit onderzoek is het inzicht dat er geen eenduidige relatie is tussen het meten van temperatuur, geluid en andere prikkels, en de effectieve ervaring van patiënten bij diezelfde prikkels. Voor gebouwen worden er richtlijnen opgesteld voor bijvoorbeeld welke temperatuur aangenaam is, hoeveel licht er het best is, wat de luchtkwaliteit moet zijn, hoeveel geluid er mag zijn enzovoort. Er wordt opgemerkt dat zelfs als gebouwen aan die richtlijnen voldoen, de patiënten toch niet altijd even tevreden zijn.

Sensoren kunnen niet zomaar de zintuigen van de mens simuleren. Sensoren meten vooral hoeveelheden, zoals geluidsniveaus en lichtniveaus. 'Mensen gaan ook zelf actief op zoek naar informatie in hun omgeving en gaan dus kijken wat stimuli betekenen voor hen.' Zo kunnen patiënten aangename geluiden ervaren of onaangename geluiden, maar kan het zijn dat een sensor voor beide geluiden eenzelfde hoeveelheid meet. Het is dus niet enkel de hoeveelheid die bepaalt hoe iemand een prikkel ervaart.

'Daarom proberen wij nu bouwfysische inzichten te combineren met hoe mensen gebouwen ervaren. Het gaat dus vooral over het samenspel tussen die twee aspecten. Uiteindelijk is het ook belangrijk om te onderzoeken wat dit betekent voor toekomstige ontwerpen van ziekenhuizen. In se is het de bedoeling een bijdrage te leveren aan meer comfortabele en gezonde gebouwen', benadrukt Willems.

Theorie versus praktijk

Voorlopig heeft Willems al enkele bemerkingen gedaan. Zo is het duidelijk dat de bouwfysische benadering van het binnenklimaat andere theoretische aannames maakt in vergelijking met benaderingen over de ervaring van mensen. 'Bij bouwfysica worden mensen eerder beschouwd als passieve receptoren. Gewoon een persoon die een aanwezige prikkel verwerkt. De verschillende stimuli worden vaak apart onderzocht. Maar als we naar theorieën over de ervaring van mensen kijken, dan merken we dat mensen veeleer actief op zoek gaan naar informatie in hun omgeving. Er is altijd een zekere interrelatie tussen het gebouw en de gebruiker. De mens is niet gewoon een object dat prikkels krijgt.'

Een ander opvallend verschil tussen theorie en praktijk is het feit dat de mens multisensorieel is. Bij bouwfysica wordt naar de akoestiek, het visueel comfort, de temperatuur en de luchtkwaliteit apart gekeken. Maar mensen ervaren al die verschillende prikkels niet alleen tegelijk, maar vooral ook samen. Je kunt niet zomaar een zintuig afzonderen en de rest uitschakelen.

Dan rijst er enkel nog de vraag op over hoe ziekenhuizen aangepast kunnen worden om dat klimaat aan te passen. Daar zijn voorlopig nog weinig antwoorden voor: 'Het binnenklimaat wordt beïnvloed door heel veel verschillende factoren. Zo zijn er externe factoren, de manier waarop mensen het gebouw gebruiken, door het ontwerp van het gebouw, zoals airco of zonnewering enzovoort. Het is moeilijk om nu al te zeggen op welke manier het binnenklimaat beter kan aangepast worden, maar dat is toekomstmuziek voor verder onderzoek.'