Complottheorieën ondermijnen de samenleving

Complottheorieën zijn een manier om een gebeurtenis te verklaren. Daarbij is niet toeval, maar een kwaadaardig plan van een elite die probeert om mensen te controleren het vertrekpunt.

Vaak is het plan zo perfect en geheim, dat het moeilijk is om het te doorzien. De complotdenker ontmaskert, naar eigen zeggen, de schijnwerkelijkheid die officiële instituties propageren.

Neem de aanslag op de Twin Towers in New York in 2001. De officiële verklaring is dat er een aanslag is gepleegd door Al-Qaida. Sommige complotdenkers denken echter dat de aanslag is gepleegd door de Amerikaanse staat zelf, om de vrijheidsrechten van haar burgers in te perken.

Complottheorieën komen niet altijd volledig uit de lucht vallen. De aanslag heeft bijvoorbeeld geleid tot het invoeren van de Patriot Act, waardoor burgers makkelijker kunnen worden afgeluisterd. Edward Snowden, een Amerikaanse klokkenluider, heeft hieromtrent zelfs schandalen aan het licht gebracht.

Meer complottheoristen

Recentelijk lijken complottheorieën meer dan voorheen op de voorgrond te staan. Voor de toename van complottheorieën is geen bewijs, maar toch zie je dat in Nederland politici worden bedreigd door complottheoristen en dat er meer media-aandacht voor is.

Volgens Massimiliano Simons, lid van de werkgroep techniekfilosofie aan de KU Leuven, is er meer aandacht voor het fenomeen doordat de klassieke media de behoefte hebben de theorieën te weerleggen. Daardoor zijn die media zelf het slachtoffer van verwijten vanuit complotdenkers.

Gevaren

De meeste complottheorieën en -theoristen zijn niet gevaarlijk. Iemand die gelooft dat de aarde plat is vormt niet direct een gevaar voor de samenleving, en is niet per se disfunctioneel of niet goed geïntegreerd in de samenleving. Er is echter een kleine groep aanhangers die tot in het extreme doorschiet.

Zij kunnen zorgen voor reële gevaren. 'Een aantal gevaren zijn geweld tegen anderen, geweld tegen infrastructuur en geweld tegen zichzelf', stelt Simons. Voorbeelden van die laatste twee gevaren zijn respectievelijk het vernielen van 5G-masten in Nederland door sceptici en jezelf niet vaccineren waardoor je voor jezelf een gevaar vormt.

Meestal zijn niet de theorieën zelf het probleem, maar ligt er iets anders aan ten grondslag. Simons benoemt dat: 'In de Verenigde Staten gaat het bijvoorbeeld om politiek-ideologische verschillen die versterkt worden doordat men tegenstrijdige informatie krijgt over elkaar en elkaar demoniseert'. Complottheorieën versterken het probleem echter wel.

Ware complotten

Complotdenken is niet enkel weggelegd voor gekkies. Het werk van onderzoeksjournalisten is vergelijkbaar: het onthullen van een werkelijkheid die verborgen was, en waar spelletjes worden gespeeld die het daglicht niet verdragen kunnen. Zij onthullen vaak ook dynamieken die verborgen, kwaadaardig en manipulatief zijn.

Complotdenken komt ook voort uit een kritische houding, die geregeld uitwijst passend te zijn. Zo was de Amerikaanse invasie in Irak nodig omdat Irak kernwapens zou hebben. Achteraf bleek evenwel dat de VS op de hoogte was dat er geen kernwapens in Irak waren en zij dus andere beweegredenen hadden.

Hoe kan men het onderscheid dan nog maken? Simons heeft een antwoord: 'Typisch is een problematische complottheorie er eentje die op basis van heel weinig bewijs grote en speculatieve stellingen verdedigt en er vanuit gaat dat het complot bovendien steeds perfect verloopt en door en door kwaadaardig is.' De reële complotten worden ook meestal ontmaskerd door onderzoeksjournalisten die in samenwerking met een team jaren met een zaak bezig zijn in plaats van door individuen.