Brengt covid ons dichter bij elkaar?

Onderzoeken aan het prille begin van de crisis gaven veelbelovende resultaten. Het Nationale Geluksonderzoek van de UGent toonde bijvoorbeeld aan dat de Belg over het algemeen meer bekommerd was om de gezondheid van anderen dan om die van zichzelf. Negen op de tien respondenten gaf aan uit solidariteit de maatregelen te volgen.

Cijfers van de VUB waren misschien nog optimistischer. Dat onderzoek gaf weer dat het inlevingsvermogen van de burger tijdens de crisis verhoogde, en dat vertaalde zich in hulpdaden. De drie meest frequente acties waren sociaal contact, morele steun en boodschappen doen. Acht op de tien respondenten zou die acties ook na de crisis willen verderzetten.

Onderzoekster Sarah Dury verwacht dat de solidariteit sindsdien wel is afgenomen. 'Tijdens die eerste lockdown was er een gevoel van "kom, we gaan ervoor". Maar nu is dat wel compleet blijven liggen.' Of het solidariteitsgevoel dus ook blijvend is toegenomen, kan Dury niet zeggen.

Al wijst Dury erop dat een belangrijk aspect van dat vraagstuk er ook in ligt hoe solidariteit gedefinieerd wordt. 'Voor mij is dat vaak een aspect van elkaar tijd geven. Tijd uittrekken voor een ander: een babbel, iemand opbellen… Ook dat is solidariteit.'

Passieve solidariteit

Zo wordt algemeen aanvaard dat de zogenaamde passieve solidariteit is toegenomen. Passieve solidariteit is een automatische solidariteit, via algemene regels en op basis van dwang. We houden zo nog steeds anderhalve meter afstand, dragen mondmaskers en werken van thuis uit. Dat is een regel die voor iedereen geldt, of je nu gevaccineerd bent, minder vatbaar bent voor het virus of net tot een risicogroep behoort.

Passieve solidariteit is vooral zichtbaar bij jongeren, die fysiek minder kwetsbaar zijn voor de ziekte, maar zich wel massaal inspannen voor oudere generaties. Is de intergenerationele solidariteit daarmee naar de kant van de jongeren geslagen? 'Het is geen eenrichtingsverkeer', aldus Dury. 'We zien dat ouderen niet enkel hulp krijgen, maar ook steeds geven.'

Toch zien we ook steeds meer vormen van ageism, een vorm van structurele leeftijdsdiscriminatie en stereotypering naar oudere generaties. 42% van de Europeanen ziet het fenomeen in zijn of haar land voorkomen. Ook in Vlaanderen trok de Ouderenraad aan de alarmbel: er werd te veel over ouderen gepraat zonder hen te consulteren.

'De leeftijdsdiscriminatie is er enorm tijdens covid', vertelt Dury. Ze verwijst daarbij bijvoorbeeld naar de beslissing waarbij ouderen hun kleinkinderen niet langer konden zien, zonder dat zij daar zelf een keuze over konden maken. 'Op dat vlak is dat ageism er wel zeker.'

Europa

Waar interne solidariteit vaak moeilijke vraagstukken oplevert, is dat voor internationale solidariteit niet anders. Het 'goede' nieuws is dat onderzoek uitwijst dat solidariteit met groepen 'buiten' de samenleving hoger is bij externe schokken dan interne schokken. Met interne schokken wordt verwezen naar binnenlandse problemen zoals een economische crisis, die vaker als de 'schuld' van een land wordt gezien. Een pandemie daarentegen, is een typisch externe schok.

Onderzoekers van het Italiaanse European University Institute merkten dat die hulp voor externe schokken wel vaker aanvaard wordt als de binnenlandse problemen zijn verholpen. Burgers voelen zich ook comfortabeler bij permanente dan ad hoc oplossingen, zoals de 750 miljard euro die de Europese Commissie opzij zette voor het Herstelfonds.

Of de solidariteit in Vlaanderen en Europa door covid daarom blijvend is toegenomen, blijft een vraagstuk. Wat wel zeker is, is dat mensen in crisissituaties zoals tijdens de eerste golf een grote bereidwilligheid tonen om elkaar te helpen. Solidariteit op anderhalve meter: het blijkt te werken.