Weyts trekt ten strijde tegen spookopleidingen, KU Leuven bibbert

Onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) heeft in februari het college van regeringscommissarissen – een vorm van permanente inspecteurs – de opdracht gegeven een onderzoek te voeren naar de spookopleidingen. Het onderzoek komt er in uitvoering van het regeerakkoord, dat belooft beter toe te zien op de kwaliteit van equivalente opleidingen.

De Vlaamse universiteiten leven al langer op gespannen voet met de Vlaamse regering over de taalregelgeving. Op dit moment mogen maximaal 9% van de bachelor- en 35% van de masteropleidingen Engelstalig zijn.

Bovendien moet iedere Engelstalige opleiding in Vlaanderen een Nederlandstalig equivalent hebben, een 'spiegelopleiding', met maximum 50% anderstalige vakken. Om afhankelijkheid van andere universiteiten te vermijden, kiest de KU Leuven ervoor die spiegelopleiding altijd zelf aan te bieden.

Spookopleidingen

In de praktijk blijken die spiegelopleidingen echter vaak 'spookopleidingen'. Verschillende faculteiten maken er openlijk een sport van om de taalregels creatief in te vullen. Zo bestaat er de facto wel een Nederlandstalig equivalent, maar zijn alle vakken daarin 'zelfstudie met begeleidingssessies' – lees: de student mag de Engelstalige hoorcolleges meevolgen.

Belandt een student alsnog in zo'n spiegelopleiding, wordt hij vaak zorgvuldig naar het Engelstalige alternatief doorgestuurd. Decaan Bio-ingenieurswetenschappen Jos Van Orshoven erkent dat zijn faculteit voor sommige opleidingen afraadt de Nederlandstalige opleiding te starten. 'De Nederlandstalige variant is in principe wel open, maar we zetten de Engelstalige variant meer in de verf.'

De master Bio-informatica, een spiegelopleiding voor de master Bio-informatics telt op die manier nul inschrijvingen. Wie zich vandaag inschrijft voor de master Cel- en Gentechnologie heeft drie medestudenten, voor de Engelstalige variant zijn dat er 101. 'We concludeerden dat het beroepsveld in die sectoren praktisch exclusief Engelstalig is', verklaart Van Orshoven. 'Die redenering heeft de Vlaamse overheid ook aanvaard.'

Aan de KU Leuven wemelt het van dat soort 'dode' opleidingen. De master in de actuariële en financiële wetenschappen telt vijf inschrijvingen, de masteropleidingen Statistiek en Materiaalkunde hebben elk één student en de ingenieursopleiding Logistiek en Verkeer heeft geen inschrijvingen. Wie bij die laatste naar de opleidingsfiche surft, krijgt de boodschap dat "je deze master ook in het Engels [kunt] volgen". Bij de Engelstalige variant staat het omgekeerde niet.

Er bestaan nog creatievere constructies. Zo kan een anderstalige master die met een buitenlandse universiteit wordt georganiseerd – een zogenaamde joint degree – steeds worden ingericht zonder Nederlandstalige variant, én zonder het quotum exclusief anderstalige opleidingen te overschrijden. De decreetgever rekent bovendien ook de Franse Gemeenschap tot het 'buitenland'. De Brusselse bachelor Bussiness Engineering, een samenwerking van de KU Leuven met de Université Saint-Louis, kan zo 100% Engelstalig blijven, hoewel beide campussen slechts 650 meter van elkaar verwijderd liggen.

Geest van de wet

Illegale praktijken? 'Niet per se, al gaat het wel in tegen de geest van de wet', meent Dylan Couck, ondervoorzitter bij de Vlaamse Vereniging van Studenten en doctoraatsonderzoeker in het onderwijsrecht.

De taalwetgeving zegt naar de letter enkel iets over de onderwijstaal en niets over de onderwijsvorm. 'Politiek zou men kunnen overwegen om instellingen decretaal te verplichten om andere werkvormen te gebruiken, maar dat komt heel fel in botsing met de grondwettelijk beschermde onderwijsvrijheid van de instellingen', aldus Couck.

Met een beperkte juridische speelruimte kiest Vlaams minister van onderwijs Ben Weyts (N-VA) nu voor een meer informele weg om van de Nederlandstalige opleidingen volwaardige equivalenten te maken. Een eerste stap is een audit door het College van Regeringscommissarissen. Dat onderzoek zou dit najaar plaatsvinden.

'Het grote voordeel gaat zijn dat we dan weten of het spook van de spookopleidingen wel bestaat', vertelt Marleen Deputter, regeringscommissaris voor KU Leuven. Het initiële doel is om een volwaardig beeld te krijgen van de situatie in Vlaanderen. 'Blijken er helemaal geen spoken te zijn, moeten we ook gewoon zeggen: chapeau, hoger onderwijs.'

Deputter denkt zelf dat de problematiek aan de KU Leuven zeer klein is: 'Als die er is, moet dit blijken uit de audit, maar op zich heb ik geen aanwijzingen en hoor ook niets bij studenten.'

Taalnota

Toch lijkt de KU Leuven niet gerust in die screening. In december bereidde de universiteit in allerijl een eigen taalnota voor. Uit die nota zou blijken dat de universiteit haar spookopleidingen voortaan kwaliteitsvoller wil invullen om naar de letter van de wet in orde te zijn.

Voortaan zou elk Nederlandstalig vak dat via videolessen 'structureel' in een andere taal wordt gedoceerd bijvoorbeeld voorzien moeten zijn van ondertitels. Begeleidingssessies en de communicatie op Toledo zouden in de taal van het vak moeten plaatsvinden. Daartegenover staat dat het klassieke trucje waarbij een Nederlandstalig spookvak wordt gedoceerd via 'zelfstudie met begeleidingsessies' blijft behouden.

Een hele opgave voor opleidingen die vaak maar een handvol studenten tellen. Vooral in de Groep W&T (Wetenschappen en Technologie, red.) zijn steeds minder docenten beschikbaar die het Nederlands machtig zijn. 'Het is niet te ontkennen dat het aanbieden van twee taalvarianten meer inspanningen vraagt dan het aanbieden van één taalvariant', verklaart Bart Nauwelaers, vicedecaan onderwijs aan de faculteit Ingenieurswetenschappen.

Ook voor de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen verwacht decaan Van Orshoven een stevige impact: 'We voeren momenteel een soort impactanalyse uit, waarbij we willen nagaan waar onze opleidingen conform de nota zijn en waar niet. Voor de invoering van het nieuwe beleid willen we die nota bespreken met de Academische Raad en de rector.'

Geen klachten

Grote vraag is ook wie gebaat is bij de denkoefening. Geen enkele van de decanen die Veto sprak, kon zich klachten van studenten over spookopleidingen herinneren. Bij de Vlaamse regeringscommissarissen blijkt slechts één klacht over de spookopleidingen te zijn ingediend. Die klacht, ingestuurd door KVHV Leuven, werd uiteindelijk onontvankelijk verklaard wegens afwezigheid van een persoonlijk belang.

Het KVHV reageerde met een zogenaamd taalmeldpunt, waar overtredingen door studenten gemeld kunnen worden. 'Maar ik merk dat de interesse in taal bij studenten en universiteiten zeer gering is', getuigt KVHV-praeses Brecht Crabbe. 'Dat is spijtig, want het gaat hier om een fundamenteel recht dat door onze wet gewaarborgd wordt. Dat verdedigen vind ik niet bepaald een radicaal standpunt.'

Vlaamse studenten lijken trouwens regelmatig bewust voor Engelstalige spiegelopleidingen te kiezen. Een voorbeeld zijn de masters Statistiek, waarbij beide opleidingen volwaardig zijn, maar de Nederlandstalige variant haast vanzelf is leeggelopen: 'Er is daar eigenlijk nooit enig beleid rond taal gevoerd en toch is er maar één student die de Nederlandstalige opleiding volgt', verklaart Wetenschappen-decaan Philippe Muchez. 'De vraag is eigenlijk waarom die alle twee nog in het aanbod zitten.'

De keuze voor een strikter toezicht op de spookopleidingen lijkt bij gebrek aan klachten dus veeleer ideologisch. 'Of dat nu het grote probleem is van het hoger onderwijs? We moeten niet overdrijven waarover het gaat', meent Couck. 'Maar op het moment dat N-VA onderwijs in handen kreeg, merkte je wel dat taal een belangrijk aandachtspunt zou worden.'

Klachten of niet, minister Weyts lijkt zeker van zijn stuk: 'Een beleid dat louter gebaseerd is op waarover geklaagd wordt, zou niet fraai zijn', reageert zijn woordvoerder Michaël Devoldere. 'Iets kan zelfs een probleem zijn als er nog helemaal niemand over klaagt.'