Waarom we na 600 jaar (g)een vrouwe­lijke rector krijgen

Professor Marc Van Ranst bond deze zomer de kat de bel aan toen hij in een uiteen­zetting voor De Spreekbeurt aangaf campagne te willen voeren voor elke vrouwelijke rectorskandidaat. 'Wat vijftig jaar geleden ondenkbaar was is nu mogelijk', zegt Van Ranst. 'Het aantal vrouwen in professorengraden is de laatste jaren gestaag gestegen. Het is tijd om nu ook dat laatste plafond te doorbreken na zes eeuwen KU Leuven en voor het eerst een vrouwelijke rector te verkiezen.'

Dat de verkiezing, toevallig, samenvalt met het jubileumjaar 2025 kan vrouwelijke kandidaten momentum opleveren, geeft ook historicus Jo Tollebeek,  gespecialiseerd in universiteitsgeschiedenis, aan: 'De 600ste verjaardag zou een symbolisch moment zijn voor een eerste vrouwelijke rector, en velen zijn er ondertussen van overtuigd dat het wel tijd is.'

Volgens Tollebeek is de universiteit de laatste jaren fel vervrouwelijkt, al heeft de KU Leuven een historische achterstand wat dat betreft: 'Het was de laatste Belgische universiteit waar vrouwen werden toegelaten, maar de academische gemeenschap is sterk aan het vervrouwelijken. Hun stem weegt onder­tussen dus zwaarder door bij verkiezingen.'

Leaky pipeline 

Welke obstakels zijn er nog op weg naar een eerste vrouwelijke rector? Om te beginnen moeten er vrouwelijke kandidaten zijn. Iedereen die als 'gewoon hoogleraar' – een personeelsstatuut net boven 'hoogleraar'  – verbonden is aan de KU Leuven mag zich kandidaat stellen. Daar knelt het schoentje: bij de hoogleraren is immers 70% nog steeds mannelijk, bij de gewoon hoogleraren is dat zelfs 78%. 

Die zogenaamde leaky pipeline, waarbij er hoger op de academische ladder steeds minder vrouwen zijn, hangt samen met de historische achterstand van vrouwen en de trage vervanging van hoogleraren, die vaak in functie blijven tot ze 65 of 67 jaar oud zijn.

'Daarin verschilt een universiteit van een bedrijf waar directeurs bijvoorbeeld veel sneller vervangen worden', zegt Tollebeek. 'Maar het tij is wel gekeerd wat vervrouwe­lijking betreft en hoewel het nog enkele jaren zal duren is de doorstroom van meer vrouwen onvermijdelijk.'

Ondanks het lage aandeel vrouwen onder de gewoon hoogleraren was de KU Leuven in 2013 al eens dichtbij een eerste vrouwelijke rector. Toen kwam er voor het eerst een vrouwelijke kandidaat op, en dat waren er zelfs ineens twee: Karen Maex en huidig vicerector voor Onderwijsbeleid Tine Baelmans. Maex verloor nipt van Rik Torfs, met amper 26 stemmen verschil, maar werd later wel nog rector magnificus aan de Universiteit van Amsterdam. 

De aanstellingsprocedure verschilt in Nederland dan ook ten opzichte van Vlaanderen. Waar een rector hier verkozen wordt, wordt die bij onze noorderburen aangesteld door een commissie en dat zou een verschil kunnen betekenen voor vrouwe­lijke kandidaten. Vrouwen zouden terug­houdender zijn om zich kandidaat te stellen voor zo'n verkiezing, klinkt het.

Ook bij de decanen –  die aan het hoofd staan van een faculteit – zijn vrouwen ondervertegenwoordigd. Zij worden even­eens verkozen en bovendien is het vaak een tussenstap voor (kandidaat)rectoren.  

Soevereiniteit academische gemeenschap

Maar Tollebeek zou niet te snel overstag gaan om het Vlaamse systeem van verkiezingen overboord te gooien: 'Het was erg nipt in 2013 en dan gaat het om kleine zaken die een verschil kunnen maken, zoals de studentenstem die plots verschuift. Het had dus perfect gekund dat we met ons systeem van verkiezingen al een vrouwelijke rector hadden.' 

Bovendien speelt ook een aanstelling door bijvoorbeeld de raad van bestuur van een universiteit niet noodzakelijk in het voordeel van vrouwen: 'De raden van bestuur in Vlaanderen zijn heel anders samengesteld dan in Nederland. Hier zijn die overwegend mannelijk met een eerder economische ingesteldheid. Zo'n raad is niet noodzakelijk meer geneigd om een vrouw te verkiezen.' 

Tollebeek wijst daarnaast op het belang van de traditie van rectorsverkiezingen in Leuven. 'Symbolisch is het erg belangrijk dat een rector iemand is uit de eigen acade­mische gemeenschap, gekozen door die academische gemeenschap', zegt hij. 'Die lange traditie van verkiezingen hangt ook samen met de verhouding van de universiteit ten opzichte van de Kerk. Voor er verkiezingen kwamen, waren het immers de bisschoppen die de rector aanstelden.'

Baronieën en groepsblokken

Een vrouwelijke kandidaat moet vooral ook uit de juiste groep komen om rector te kunnen worden, klinkt het. De KU Leuven is opgedeeld in drie groepen – Humane Wetenschappen, Wetenschap en Techniek en Biomedische Wetenschappen – en zij vormen een overkoepelend niveau boven de faculteiten. 

Elke groep heeft een groepsbestuur en een eigen vicerector. Het geld wordt bovendien verdeeld tussen de groepen en die bepalen zelf hoe ze dit verdelen tussen hun eigen faculteiten en departementen.  

De laatste twaalf jaar werd de rector steeds geleverd door de groep Humane Wetenschappen: eerst vier jaar Torfs en vervolgens acht jaar Sels. Voldoende afwisseling tussen de groepen mag dan wel nergens in een reglement zijn vastgelegd, toch mag het belang ervan niet onderschat mag worden. 'Het is belangrijk voor het draagvlak van rectoren', zegt Tollebeek. 

Zeker de groep Biomedische Wetenschappen zou aanspraak kunnen maken op de volgende rector. Het is de groep met het kleinste aantal faculteiten – slechts drie – maar hangt daardoor ook sterker aan elkaar. 'De groep Humane Wetenschappen bestaat uit baronieën die ook onderling de concurrentie met elkaar aangaan. Het groepsniveau is daar minder belangrijk', geeft Tollebeek aan. 

'Bij de andere twee groepen zijn er naast faculteiten ook departementen die faculteitoverschrijdend werken. Daardoor is de samenhang tussen de faculteiten er groter.'

Bovendien behoort ook het Universitair Ziekenhuis tot het blok van de groep Bio­medische Wetenschappen. Een rector uit die groep kan dan belangrijk zijn om een goede band met het ziekenhuis te onder­houden, wat cruciaal is voor de universiteit. Het is daarnaast al van Mark Waer, die in 2009 verkozen werd, geleden dat de groep Bio­medische Wetenschappen de rector leverde.