Waarom Sels minder sterk staat dan je denkt

Niet iedereen weet dat Luc Sels in 2017 eigenlijk verloren heeft bij de proffen, ook al had die groep 70% van de stemmen. De cijfers per stemmende groep worden na de verkiezing niet vrijgegeven om verdeeldheid te vermijden.

Toch werd Sels rector, want hij wist zijn verlies bij de proffen te compenseren door te winnen bij zowel studenten, assistenten als ondersteunend personeel (zie grafiek). Vier jaar later lijken de kaarten omgekeerd te liggen: Sels weet zich populair te maken bij de proffen, maar bij de drie andere groepen – die hem op de troon hebben geholpen – staat hij kwetsbaar.

ATP

Het administratief en technisch personeel (afgekort als ATP) lijkt Sels' grootste achilleshiel. De ontevredenheid gaat er erg veel richtingen uit, maar werkdruk is de voornaamste factor. 'Er wordt gedigitaliseerd, maar toch blijft het werk toenemen', horen we bij vakbond ACV.

De covidcrisis verergerde die problemen. Denk bijvoorbeeld aan Erasmuscoördinators of examenplanners, die in mei meerdere keren de hele planning hebben moeten omgooien. 'Zij werkten geen acht, maar soms tien of elf uur per dag om dat rond te krijgen', stelt Peter Maertens van de liberale vakbond ACLVB, die het grootste stemmenaantal haalde bij de sociale verkiezingen van november.

Het steekt Maertens de ogen uit dat werknemers soms niet eens in staat zijn om vrij verlof op te nemen. Zulke beslissingen liggen bij diensthoofden, die veel vrijheid genieten in personeelsaangelegenheden.

'Drie keer nee'

Maar het gaat verder dan werkdruk. Maertens wijst naar ontevredenheid over het mobiliteitsbeleid: je kan een fiets krijgen van de KU Leuven (al moet je bijleggen voor een elektrische), maar die standaardfiets is niet geschikt voor iedereen. De universiteit zegt voorlopig nee tegen (fiscaal voordelige) fietsvergoedingen.

Hetzelfde voor maaltijdcheques. Die (eveneens fiscaal voordelige) formule bestaat niet aan de KU Leuven, en als uitleg wordt soms zelfs naar de Alma verwezen. 'Maar op sommige campussen is er helemaal geen Alma, of de middagpauze is te kort om erheen te rijden. Het studentikoze aanbod beantwoordt ook niet per se aan de noden van werknemers', vertelt Maertens.

En uiterst relevant in coronatijden: er is geen vergoeding voor telewerk, terwijl de overheid zo'n vergoeding in deze tijden wel stimuleert. Kosten voor verwarming, ergonomisch bureaumateriaal, internet: de KU Leuven komt er niet tussen, terwijl medewerkers wel wettelijk verplicht worden om thuis te werken. 'Drie keer nee, dat is niet serieus', aldus Maertens.

'Hoger' en 'lager' ATP

Sels heeft vorige keer nochtans een heel nipte meerderheid van het ATP overtuigd, onder andere door zijn populariteit bij het ATP van zijn eigen faculteit. Hij voerde er tijdens zijn periode als decaan een succesvolle herstructurering door.

Er wordt soms gesproken over een onderscheid tussen het 'lager' en 'hoger' ATP: het 'hoger' ATP - werknemers die dichter bij diensthoofden en dergelijke staan - zou meer fan zijn geweest van Sels' bestuurlijke imago, terwijl het 'lager' ATP meer werd gecharmeerd door Torfs.

Sels surfte ook op frustraties over Torfs' ploeg: bij sommige vicerectoren liepen 'de administratieve flows niet goed', maar ook de relatie tussen Torfs en de algemeen beheerder Koen Debackere was slecht – terwijl de beheerder de portemonnee in handen heeft.

'Torfs wou op een gegeven moment wel aan de slag met onze verzuchtingen', vertelt Maertens, 'maar wat als hij er geen budget voor krijgt?' Nu onder Sels de rector en algemeen beheerder wel op een lijn staan, zou in principe meer mogelijk moeten zijn.

'Maar het gevoel leefde heel sterk dat het sociaal overleg nog steeds niet ernstig genomen werd', aldus Maertens. 'Recent zien we gelukkig dossiers terug bewegen. Er lijkt een opening te komen om dingen bespreekbaar te maken en partijen zitten terug aan tafel.'

Geen tijdelijke werkloosheid

Sels heeft wel wat gedaan voor het ATP: hij heeft de ATP-vertegenwoordiging uitgebreid in de Academische Raad, officieel het hoogste beslissingsorgaan van de universiteit. En de KU Leuven heeft in de coronacrisis bijna niemand op tijdelijke werkloosheid gezet.

Of dat genoeg is? 'Er heerst een mentaliteit: wat jullie ook zeggen, ons beleid gaat door', hoorden we ooit bij de vakbonden. Het doet pijn dat studenten – bijvoorbeeld via hun zitje in het Gemeenschappelijk Bureau – vaak meer te zeggen lijken hebben over het beleid dan zij.

ABAP

Sels' positie ziet er iets steviger uit bij het assisterend en bijzonder academisch personeel, kortweg ABAP. Dat is waarschijnlijk de meest diverse groep aan de universiteit: het gaat van praktijkassistenten over doctorandi, zelfs een aantal gastdocenten, tot het ingekantelde personeel uit de campusintegratie.

Dat maakt het lastiger om de groep te peilen. De vorige keer won Sels het ABAP overtuigend, maar wie juist van het ABAP? Klassiek ligt de opkomst er erg laag; bij de laatste verkiezingen was het maar 40%.

Een ding heeft de groep alvast gemeen: klachten over de hoge werkdruk. 'Voor velen gaat het dan over de moeilijke balans tussen onderzoek en onderwijs', vertelt Tom Vandevelde, ABAP-vertegenwoordiger in de Academische Raad.

Bij de humane wetenschappen slokt onderwijs soms te veel tijd op om nog aan onderzoek te doen. 'We moeten de werkdruk structureel verlagen', stelt Vandevelde. Dat kan via extra werkkrachten, maar ook door het interne competitiemodel aan te pakken: 'Dat dwingt ons om constant te schrijven aan aanvragen.'

Pure jobonzekerheid

De competitiedruk hangt inherent samen met de pure jobonzekerheid bij jonge onderzoekers. 'Een kandidaat die daarmee aan de slag gaat, zou veel stemmen kunnen binnenhalen bij het ABAP', stelt Vandevelde. 'Het personeelsbeleid kan duurzamer.'

Samen met een onderzoeksproject halen jonge onderzoekers immers hun volgende contract binnen, en dat wordt steeds lastiger. Bovendien slinkt hun kans op een vaste positie: de universiteit neemt steeds meer (post-)doctorandi aan, terwijl het aantal vaste jobs niet evenredig stijgt.

'De academische wereld moet zich daar dringend over bezinnen,' vindt Vandevelde, 'en misschien kan de KU Leuven daarin een voortrekkersrol spelen. Dat heeft natuurlijk financiële implicaties, maar tegelijk doen mensen met meer ervaring efficiënter werk.'

Basisfinanciering

Zet verregaande basisfinanciering hier zoden aan de dijk? 'Het is geen wonderoplossing', vindt Vandevelde. Basisfinanciering zou in de eerste plaats de druk verminderen bij professoren. 'Maar zo zijn zij wel in staat om bijvoorbeeld hun postdocs langer aan te houden.'

De combinatie van hoge werkdruk en jobonzekerheid mondt uit in het grote burn-outrisico bij het ABAP. 'Hier kan een kandidaat ook mee scoren: meer in house psychologen, ook op de campussen.'

Wat andere thema's betreft, heeft de zaak-Reuzegom misschien een grotere impact op de (gemiddeld jongere) ABAP'ers dan op het andere personeel. 'Ik denk zeker dat dat kan meespelen,' meent Vandevelde, 'maar eerder op het niveau van de individuele kiezer.'

Studenten

Ook van de studenten moet Sels niet meteen redding verwachten, al liggen er kansen. De studenten zijn op dit moment de enige groep aan de universiteit zonder algemeen stemrecht: net als vorige keer werken ze met een kiespersonen-per-faculteit-systeem.

Dat betekent dat de studenten per faculteit hun voorkeur zullen bepalen op een congres, waarna de kiespersonen die voorkeur op 11 mei overbrengen op het stemformulier. Het is vooral uitkijken naar de opkomst op die congressen. Vorige verkiezingen lag die gemiddeld laag, waardoor de stem van studentenvertegenwoordigers zwaarder doorwoog.

Als de (hybride) online congressen zorgen voor een hogere opkomst, hebben vertegenwoordigers minder in de pap te brokken. Maar zelfs dan zorgen de vertegenwoordigers nog steeds voor de organisatie en informatie op het evenement. Niet voor niets kregen zij recent bijna allemaal een mail van kandidaat Jan Tytgat.

Reuzegom & covid

Hoewel studenten minder divers zijn dan het ABAP of het ATP, is het nog moeilijk te bepalen in welke richting hun stem gaat. De zaak-Reuzegom en de covidcrisis zijn belangrijke thema's, waar Sels slachtoffer kan worden van de negatieve beeldvorming rond zijn persoon of de algemene covid-ontevredenheid bij studenten.

Als studentenvertegenwoordigers erin slagen om zaken als de ontevredenheid over de mijlpaal – de Studentenraad bleef tot het einde tegen – of het belang van het decanenoverleg kunnen overbrengen naar het volledige congres, wordt Sels' positie onzekerder.

En dat is al helemaal het geval wanneer de herinnering aan de kalenderdiscussie opnieuw wordt aangehaald. Sels' onbehouwen werkwijze toen – maar ook zijn concrete plannen – lagen erg slecht bij studenten.

Dan maar het ZAP?

Wat overblijft: de proffen, of 'academisch zelfstandig personeel' (ZAP). De groep die Sels vorige keer niet kon overtuigen, staat nu behoorlijk mild tegenover zijn ploeg: in Veto's peiling is 51% (eerder) tevreden, 26% neutraal, en slechts 23% is (eerder) niet overtuigd (zie grafiek).

Hoe komt dat? Meer dan andere groepen hecht het ZAP waarde aan continuïteit en stabiliteit, horen we: weeral een nieuwe ploeg, dat zou een heel gedoe zijn. Veel ZAP'ers hebben gewoon te veel werk om echt actie te voeren.

'Er heerst een zekere mentaliteit over het centraal beleid: "Zij laten mij met rust, ik laat hen met rust"', stelt een prof het. 'Zolang het rectoraat niet raakt aan hun onderzoek of onderwijs, komen ze niet in opstand.'

Basisfinanciering

Kan het dossier van basisfinanciering daar verandering in brengen? Het ZAP is ontevreden over de invulling door het rectoraat, bleek eerder uit de peiling van Veto, en tegenkandidaat Jan Tytgat maakte er een campagnepunt van.

'Er zijn relatief weinig single issue voters aan de universiteit', meent een prof. 'Kiezers moeten ook overtuigd zijn dat als een kandidaat het uiteindelijk haalt, die de belofte kan omzetten in performant beleid. En op dat vlak heeft de huidige ploeg al aangetoond dat ze echt beleid willen maken en er ook in slagen.'

Gasthuisberg

Een klassieker in electorale analyses van het ZAP is Gasthuisberg. 'Iemand die rector wil worden, heeft altijd een behoorlijk resultaat moeten neerzetten in de faculteit Geneeskunde', liet oud-CEO van het UZ Leuven Marc Decramer eerder optekenen in Veto. 'Als je daar geen stemmen haalt, is het heel moeilijk om de verkiezingen te winnen.'

Het ziekenhuis bevat een grote groep ZAP'ers met stemrecht, ook al zijn zij soms maar voor 15% of 10% aangesloten aan de universiteit. Zij vormen niet zozeer een blok dat zich achter één kandidaat werpt, maar er leven wel andere thema's dan in de rest van de universiteit.

'Een rector moet een zekere voeling hebben met wat hier op Gasthuisberg gebeurt: het onderzoek, het onderwijs en het ziekenhuis', vertelde Geneeskunde-decaan Paul Herijgers daarover. Na vier jaar is de kans groter dan Sels die voeling heeft verworven.

Maar veel hangt af van hoe de kandidaten zich specifiek profileren. 'Het is vaak zo dat programmapunten die bedoeld zijn om Gasthuisberg te overtuigen, het minder goed doen bij de andere groepen', vertelt een prof.

Tytgat

De uitslag van 2017 was geen bewuste strategie van Sels, horen we. Maar Sels' eerste en voorlopige tegenkandidaat – de kandidaatstelling loopt eind maart af – lijkt alvast wel in te zetten op de 'andere' 30%.

In zijn openingsinterview met Knack pleitte Tytgat meteen voor 'marktconforme verloning voor het ondersteunende personeel'. Hij haalde ook al het mobiliteitsbeleid aan: 'Wie met de fiets naar de KU Leuven komt, krijgt zelfs geen fietsvergoeding.' En in Het Nieuwsblad verwees hij zelfs al naar de maaltijdcheques.

Hij maakte ook een openingszet naar studenten in Het Nieuwsblad. Hij haalde er uit naar de herindeling academiejaar en pikte in op de kritiek dat die te weinig ruimte liet voor extracurriculair engagement: 'Ik wil (...) dat studenten tijd hebben om nog leider in de jeugdbeweging te zijn, om lid te zijn van een studentenclub, om aan sport te doen …'

En het academisch personeel, daar heeft Tytgat de verregaande basisfinanciering voor in petto. Voeling met Gasthuisberg heeft hij ook als professor bij de faculteit Farmaceutische Wetenschappen. Kortom: als Tytgat (of een andere tegenkandidaat) erin slaagt het verlies bij proffen zo klein te houden dat de andere 30% compenseert, kan Sels zijn bureau opruimen.