Vlaamse rectoren trekken aan de alarmbel: 'Code rood voor basisfinanciering' 

De Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) - waar alle Vlaamse universiteiten samen in zetelen - trok vlak voor de aanvang van het academiejaar aan de alarmbel wat betreft de basisfinanciering van het hoger onderwijs in een Verkiezingsmemorandum. Volgens de VLIR liepen de universiteiten tussen 2008 en 2022 net geen 350 miljoen euro mis aan middelen waar ze volgens het bestaande regelgevende kader wel recht op hadden.

De financiële situatie van de Vlaamse universiteiten was al langer precair, en kreeg een nieuwe klap door de energiecrisis. De UGent zou zo'n 22 miljoen euro moeten besparen, terwijl de situatie aan de KU Leuven 'ernstig maar niet kritiek' is, klonk het eerder in Veto.

De VLIR maant de Vlaamse overheid nu aan om de financiering weer op peil te brengen en de gemaakte financiële afspraken na te komen. 'De maatschappelijke en economische meerwaarde van de universiteiten worden door het beleid als vanzelfsprekend beschouwd', stelt de organisatie scherp. 

Onderfinanciering

Het grootste deel van de verloren inkomsten is te wijten aan een onderindexering van de middelen: een kleine 100 miljoen euro sinds 2008. Dat is het gevolg van een beslissing van de Vlaamse regering in 2019 om enkel het gedeelte van de toelage bestemd voor personeelskosten te indexeren. Dat houdt slechts 80% in van de totale toelage. De overige 20% van de toelage werd dus niet meer geïndexeerd.

Daar komt bij dat de looncomponent jarenlang geïndexeerd werd volgens een raming van de verwachte inflatie per zes maanden. Die weerspiegelde echter niet altijd de werkelijke toestand. Bijgevolg betekende dat in periodes waarin de inflatie hoger uitviel dan aanvankelijk voorspeld een financiële aderlating. Dat principe is in 2023 wel herbekeken en sindsdien wordt de toelage aangepast aan de reële inflatie. 

Naast een onderindexering wijst de VLIR op de zogenaamde 'kliks', die al verschillende keren werden overgeslagen. Het regelgevend kader bepaalt dat de toelage van de universiteiten toeneemt wanneer de studentenpopulatie groeit: telkens wanneer het aantal studenten met 2% toeneemt zou ook de toelage met 2% moeten stijgen. 

Maar dat mechanisme wordt dus niet altijd gerespecteerd. Zo sloeg de Vlaamse regering in 2015, 2016, 2021 en 2023 'kliks' over. Daardoor is er nu voor net iets meer dan 10.000 studenten geen financiering voorzien. Daarbuiten zijn er nog bepaalde vooropgestelde groeipaden in de financiering - bijvoorbeeld onderzoeksprojecten of de financiering van nieuwe academische opleidingen - die nog niet of onvolledig worden toegepast.

Code rood

Alles samen levert dat dus 350 miljoen euro op die de universiteiten moeten missen. Tussen het academiejaar 2012-2013 en 2021-2022 daalde de financiering per student daardoor van 8.315 euro naar 7.777 euro. 

Die situatie is niet houdbaar, zo zeggen de universiteiten: 'Code rood voor de basisfinanciering', luidt het memorandum. Onder meer het patrimonium van de instellingen lijdt eronder. Rector van de UAntwerpen Herman Van Goethem waarschuwde vorig jaar nog voor 'Oost-Europese toestanden met aftandse gebouwen en kapotte verlichting.' 

Ook het onderwijs dreigt aan kwaliteit te moeten inboeten. De verhouding van studenten ten opzichte van personeel behoort in Vlaanderen tot de hoogste van Europa. Bovendien komt er steeds meer druk op de budgetten voor ondersteuning van studenten op vlak van onder meer huisvesting of mentaal welzijn, zo zegt de VLIR. 

De Vlaamse regering moet volgens de raad haar verantwoordelijkheid nemen. Ze vraagt dat de regering de vastgelegde financiële kaders respecteert en de achterstallige financiering compenseert. Gebeurt dat niet, dan 'wordt een discussie over de (verhoging van de) studiegelden onvermijdelijk', klinkt het sterk. Enkele rectoren hintten daar eerder ook al op.

Verengelsing

Opvallend in het memorandum is de vraag om een 'meer pragmatische toepassing van de taalregeling' aan de universiteiten. Volgens de Vlaamse rectoren 'belemmert de huidige taalregeling de instroom van buitenlands talent'. Rector van de KU Leuven Luc Sels legde hier ook de nadruk op in zijn speech bij de start van het academiejaar gisteren.  

Vorig academiejaar kwam het al tot een relletje tussen de regering en de universiteiten. Toen weigerde Vlaamse minister van Onderwijs Ben Weyts(N-VA) een reeks Engelstalige masteropleidingen. De twee discussies zijn dan ook niet los van elkaar te zien. Internationale studenten brengen netto immers meer op dan Vlaamse studenten op dit moment. Sels wees gisteren echter vooral op de relevantie van internationalisering voor de Vlaamse arbeidsmarkt.

Met het memorandum doen de Vlaamse rectoren nu een eerste zet in de richting van de verkiezingen. Het doel lijkt daarbij om de financiering van het hoger onderwijs op de agenda te zetten bij de komende regeringsformatie. De manier waarop is opmerkelijk: het gebeurt niet vaak dat de rectoren zo duidelijk en scherp communiceren richting de politiek.

Weyts beloofde dat systeem deze legislatuur nog te herzien, maar ondertussen is duidelijk geworden dat de herziening aan de volgende minister van Onderwijs gelaten zal worden. De volgende verkiezingen worden op die manier dus cruciaal voor de kant die het opgaat met het Vlaams hoger onderwijs.