Universiteiten tasten diep in buidel om crisis door te komen

De inflatie stijgt in de maand november verder van 11,27% naar 12,27%, rapporteert het Belgisch statistiekbureau Statbel. Zo bereikt het zijn hoogste niveau sinds het jaar 1975. De nieuwe prijsstijgingen zijn zoals gewoonlijk voor een groot deel te wijten aan de stijgende energieprijzen. Volgens het mechanisme van automatische indexering stijgen de lonen mee. Bedrijven moeten dus hun werknemers meer uitbetalen.

Dat alles is geen goed nieuws voor onze Vlaamse universiteiten, die diep in hun zakken moeten graven om de groeiende onkosten te financieren. Elk op hun eigen manier proberen ze hoofd te bieden aan de aanhoudende crisis. 'Maar als men het hoger onderwijs wil voortzetten, moeten voldoende middelen voorzien worden', benadrukt de UHasselt.

KU Leuven houdt stand

Voor de KU Leuven is de energiecrisis een uitdaging, maar op dit moment nog geen existentieel probleem. Algemeen beheerder Wim Desmet verklaart dat de KU Leuven dan ook geen drastische koerswijziging nodig heeft om de energiecrisis te lijf te gaan. 'We zijn voorbereid en moeten vooral dezelfde weg verder inslaan', meent hij stellig.

Volgens Desmet neemt de universiteit zelf de regie in handen om energie te besparen, al van voor de start van deze crisis. Zo is er werk gemaakt van een heus energiebeleidsplan. Daarnaast gaf de rector al aan dat de KU Leuven geen variabel, maar een vast tarief heeft. Dat tarief loopt pas in 2024 af. Over de impact op de financiën kan algemeen beheerder Desmet nog niet veel kwijt. 'We zijn nog volop bezig met de begrotingsonderhandelingen', geeft hij toe.

Besparingen lijken echter een zekerheid te gaan worden. Zo plant de KU Leuven een deel van de gestegen kosten af te wenden op de onderzoekers. Zij zouden een tijdelijke energiebijdrage moeten leveren op contractonderzoek verkregen via externe subsidiekanalen. De KU Leuven meldt dat die regeling zal worden stopgezet wanneer de prijzen opnieuw substantieel dalen, of wanneer er extra middelen beschikbaar zijn.

UAntwerpen en UHasselt houden zich voorlopig recht

Ook voor de andere universiteiten lijkt de energiecrisis een harde noot om te kraken. Zo keurde UAntwerpen vorig jaar een meerjarenplan goed waarin besparingen voor de universiteit stonden ingepland. Het doel van die besparingen was om nieuw beleid te financieren. Nu komt het goed van pas om een gedeelte van de meerkost veroorzaakt door de hoge energieprijzen te compenseren.

Bij de UHasselt moeten ze eveneens nog niet volledig op de rem staan. 'Bestaande projecten worden nu één voor één bekeken', vertelt algemeen beheerder Eric Pass ons. Volgens hem kunnen geplande projecten nog doorgaan, al moet telkens gekeken worden of de meerkost gecompenseerd kan worden.

Impact op UGent en VUB onzeker

Over de impact van de energiecrisis op de werking van de UGent en de VUB is minder zekerheid. De UGent wenste niet te reageren op de vraag naar de impact op de begroting. Volgens hen omwille van de besluitvormingsprocedures die momenteel nog aan de gang zijn.

In een eerder interview met De Morgen liet rector Van de Walle vallen dat de energiekosten en loonindexeringen zelfs niet hun grootste kost zijn. Zij hebben namelijk investeringsplannen in de steigers staan, die duurder zullen zijn dan gepland was. Het is dus waarschijnlijk dat zij harder getroffen zijn dan de KU Leuven.

Ook vanuit de VUB bleef een reactie uit. Op hun website uiten ze grote ambities omtrent duurzame gebouwen en duurzaam energieverbruik. Of die inspanningen door de energiecrisis op de wip komen te staan, of net versterkt zullen worden blijft onduidelijk.

Tijdens zijn openingsrede aan het begin van het academiejaar was kersvers rector Jan Danckaert nog hoopvol. 'Laat ons deze crisis aanwenden als hefboom voor een beter toekomst in een duurzame, meer rechtvaardige en open wereld', zei hij toen.

Een aantal graden lager

Alle universiteiten geven aan maatregelen te nemen om zelf energie te besparen. De meeste maatregelen zijn gericht op het efficiënter omgaan van energie. Zo zetten de meeste universiteiten de verwarming een aantal graden lager en vroeger uit. UHasselt gaf aan nog winst te kunnen maken op vlak van isolatie. 'Een concreet voorbeeld zijn de pijpleidingen met warmteverlies die we kunnen isoleren', geeft hun algemeen beheerder aan.

De universiteiten denken ook energie te kunnen besparen door personeel en studenten te sensibiliseren. Zo gaf Desmet van de KU Leuven aan dat er werk is gemaakt van een vernieuwde sensibiliseringscampagne. Zo'n campagne loopt al aan de UHasselt. Zij vragen een aantal zaken aan studenten en personeel, maar staan ook open voor suggesties. 'We hebben hiervoor een apart e-mailadres opgericht', verklaart hun algemeen beheerder nader.

Verder kijken dan deze crisis

Die maatregelen worden bovendien aangevuld met een aanpak op langere termijn. Zo lanceerde Luc Sels bij de plechtige opening van het academiejaar een klimaatplan waarbij niet alleen efficiënter omgaan maar energie, maar ook een energietransitie centraal stond. Aan de VUB is al van zo'n klimaatplan sprake. De UGent stelde in 2019 al een energiebeleidsplan voor, maar ook zij moesten bijkomende maatregelen nemen.

Aan de UAntwerpen hebben ze ook aan een klimaatplan, waarin stapsgewijs bijkomende maatregelen en investeringen worden goedgekeurd. De UHasselt wil dan weer hun aantal zonnepanelen substantieel opdrijven. Een belofte die ook Luc Sels in zijn openingsspeech maakte. Volgens Pass van de UHasselt gaat het om een grote investering. 'Maar het is in deze tijden de enige juiste beslissing', meent hij.

In een mail naar het personeel geeft de UAntwerpen aan dat de energiecrisis het aangewezen moment is om het verbruik te rationaliseren. De maatregelen passen perfect binnen hun visie van een duurzaam energiebeleid. De maatregelen die universiteiten nu nemen zijn dus zeker geen stijlbreuk met de plannen die voordien bestonden, maar kunnen wel voor een versnelling in de verduurzaming zorgen.

Limieten loeren om de hoek

Voorlopig lijken er dus nog geen rampscenario's te ontvouwen bij onze Vlaamse universiteiten. De universiteiten gaven wel allen aan dat zo'n scenario's niet ondenkbaar zijn.

Volgens Jacobs van de UAntwerpen zou de crisis maximaal twee jaar mogen aanhouden om geen structureel probleem te worden. Pass van de UHasselt hoopt dat het vanaf midden volgend jaar al beter zal beginnen gaan. Heel veel marge is er dus niet.

Jacobs benadrukt dat het gevaarlijk is om universiteiten in besparingsmodus te laten werken. Doordat er op beleid bespaard wordt, vermindert volgens hem de slagkracht van een universiteit. 'Gepland beleid blazen we nu letterlijk de lucht in', geeft hij toe. 'Door werkingsmiddelen te bevriezen, maak je een universiteit vleugellam.'

Vlaamse financiering bijgesteld

Ondertussen is bekend dat er rond 2023 een hervorming komt van de financiering van de werkingsmiddelen voor hoger onderwijsinstellingen. Er zou een nieuw type van type van indexaanpassing komen waardoor de budgetten automatisch aangepast worden aan de loonindexeringen.

Of die aanpassing genoeg zal zijn om een negatieve spiraal te vermijden, is nog maar de vraag. Voorlopig zijn de universiteiten nog optimistisch, maar een nieuwe prijsschok kan de situatie snel doen escaleren.