UGent zoekt achter­poortjes om samen­werking met Israël verder te zetten

Op 31 mei kondigde de Gentse rector Rik Van de Walle aan de samenwerking met alle Israëlische universiteiten te verbreken, na een advies van de mensenrechtencommissie van de universiteit. De UGent ging daarmee van alle universiteiten het verst in op de eisen van de pro-Palestijnse bezettingen die in heel Vlaanderen om een academische boycot vroegen. 

Drie maanden later lijkt die communicatie voornamelijk lippendienst te zijn geweest en neemt de UGent een weifelachtige houding aan in het verbreken van die samenwerkingen. Tot op heden is er nog geen enkele samenwerking daadwerkelijk stopgezet, bevestigt ook de Europese Commissie aan Veto. In totaal gaat het om twaalf onderzoeksprojecten en één onderwijssamenwerking, allemaal binnen een Europees onderzoekskader. 

Bovendien werd nog voor geen enkel project de verbrekingsprocedure formeel opgestart, bevestigt de UGent. Al zeker voor twee projecten zal die zelfs nooit worden opgestart. Die projecten eindigen op 31 december 2024 en de universiteit meent dat de procedure niet tijdig achter de rug zou zijn. Bij de overige projecten worden juridische achterpoortjes onderzocht om toch samen met de Israëlische instellingen verder te gaan. Dat blijkt uit interne mails, tussen de onderzoeksadministratie en de betrokken onderzoekers, die Veto kon inkijken. 

Achterpoortje

Daarin valt te lezen dat de UGent de piste bekijkt om oftewel de Gentse universiteit zelf of de Israëlische partner het statuut van 'affiliated entity' te geven binnen de projecten. Zij zouden dan in onderaanneming van één van de andere partners verder werken. Op die manier zou er geen directe juridische link bestaan tussen de UGent en de Israëlische instelling maar kunnen ze wel samen verder binnen het project.

UGent ontkent niet dat die optie op tafel ligt, maar zegt dat deze nog niet werd uitgewerkt en het onduidelijk is hoe wenselijk ze is. In het interne verslag van de mensenrechtencommissie valt ook te lezen dat dergelijke 'affiliated entities' niet binnen het toepassingsgebied van het mensenrechtenbeleid vallen en dus geen obstakel vormen voor een samenwerking. De facto worden deze 'affiliated entities' echter behandeld als volwaardige partners van het project.

'We mogen wel verwachten dat het bestuur de geest van de beslissing die is genomen zou volgen. Het zoeken naar achterpoortjes om de samenwerking met Israël toch verder te zetten gaat daar tegen in', zegt Tim Grauls, ATP-vertegenwoordiger in de Raad van Bestuur en afgevaardigde van ACOD Gent. 'Als dat de werkwijze is die nu wordt gevolgd, betreur ik dat ten zeerste, en het zou opnieuw zeer schadelijk zijn voor het vertrouwen dat we kunnen hebben in deze rector en het universiteitsbestuur.'

Ook Rudy Neusbleum, één van de bezetters aan de UGent reageert scherp: 'We betreuren het gebrek aan transparantie. Dit getuigt van lafheid bij de UGent en systematische onwil door niet te kiezen voor mensenrechten. Alle Israëlische instellingen zijn medeplichtig aan de genocide en we roepen alle Belgische rectoren op om de banden te verbreken.' 

'Het is niet normaal dat de UGent samenwerkt met Israëlische universiteiten en bedrijven die de genocide en apartheid tegen de Palestijnen organiseren', zegt een studentenvertegenwoordiger die anoniem wil blijven uit vrees voor repercussies. 'Na maanden protest van studenten en personeel kregen we de plechtige belofte dat het universiteitsbestuur die banden zou knippen. Dat de UGent liegt omdat ze absoluut wil samenwerken met een genocidaal regime begrijpt niemand.'

Mensenrechtencommissie

De mensenrechtencommissie heeft het in haar intern verslag bovendien expliciet over een 'inspanningsverbintenis'. Ze laat zo een opening om het advies niet te volgen, de universiteit moet slechts een poging doen en kan zich neerleggen bij eventuele contractuele verplichtingen. 

Omdat de samenwerkingen plaatshebben binnen Europese consortia in het kader van het Horizon Europe project is de UGent hiervoor gebonden aan contracten die ze tekent met de Europese Commissie. Daar knelt het schoentje. Wanneer de UGent uit die projecten wil stappen moet ze immers de goedkeuring hebben van alle andere partners én de Europese Commissie zelf. 

Heeft ze die niet dan moet ze contractbreuk plegen om de samenwerkingen stop te zetten. Dat kan gepaard gaan met boetes vanuit de commissie en schadeclaims van andere partners, bevestigen de commissie en goed geïnformeerde juridische bronnen. Dergelijke bedragen kunnen al snel hoog oplopen door de veelheid aan samenwerkingen en partners daarin. 

In eerste instantie had de Gentse universiteit de Europese Commissie daarom verzocht om Israël uit de projecten te verwijderen, maar dat verzoek werd van tafel geveegd. De commissie laat weten dat Israël een partner is van Horizon Europe en alle Israëlische instellingen dus in aanmerking komen voor gedeelde onderzoeksprojecten in dat kader.

Contractbreuk

Om de samenwerkingen te verbreken zou Gent dus zelf uit de projecten moeten stappen. De UGent geeft alvast aan geen contractbreuk te willen plegen. 'Net als voor alle projecten zullen we het vastgelegde stappenplan volgen om na te gaan op welke wijze we kunnen uitstappen, mits naleving van alle contractuele verplichtingen', klinkt het in een reactie aan Veto.

Daarmee wordt het dus overgeleverd aan de wil van de andere partners in de projecten en de Europese Commissie om er effectief uit te kunnen stappen. Weigeren die dan wordt de UGent gedwongen om kleur te bekennen en contractbreuk te plegen of te blijven zitten. 

Door het contract te willen naleven wist de Gentse universiteit van in het begin dat het geen controle had over het nakomen van haar belofte. Zo gaf Van de Walle in zijn eerste communicatie al aan dat de beslissing 'met inachtneming van de contractuele verplichtingen' zou worden uitgevoerd. 

Reputatieschade

Doet ze dat niet dan kan dat verregaande gevolgen hebben. Naast financiële repercussies is vooral ook internationale reputatieschade van belang voor de UGent. Bij het opstarten van dergelijke Europese onderzoekssamenwerkingen zoeken instellingen immers zelf naar partners om mee in het project te stappen. 

'Die zullen nu wel twee keer nadenken voor ze in zee gaan met de UGent als die haar contractuele verbintenissen niet nakomt', vertelt een bron die een hoge functie in de onderzoeksadministratie van een Vlaamse universiteit bekleedde. 'Je wil niet als onbetrouwbare partner bekend komen te staan', vertelt een andere bron dichtbij een onderzoeksadministratie. 

Ook de onderzoekers delen die angst. Uit interne mails van de betrokkenen blijkt de vrees om in een internationaal geïsoleerde positie geduwd te worden. 'Ik hoop dat onze rector andere universiteiten kan overtuigen om zijn beslissing te volgen. Anders zullen we op middellange termijn in de problemen komen', klinkt het veelzeggend.

Vage communicatie

Het verklaart misschien waarom de UGent in haar communicatie naar andere partners binnen de projecten niet helder is over haar intentie om uit de projecten te stappen. De coördinatoren ervan zijn weliswaar op de hoogte gebracht, maar de Gentse universiteit blijft in die communicatie onduidelijk over wat er nu precies staat te gebeuren.

Zo vernam de Noorse Universiteit van Tromsø van de UGent dat het besloten had de samenwerking met Israëlische instellingen te verbreken, maar nog niet te weten wat de impact hiervan zal zijn op het gedeelde consortium. De situatie en volgende stappen worden nog geëvalueerd, klinkt het. Ook andere partners vertellen off the record dat Gent geen duidelijke positie innam over de wens om uit het project te stappen.

In de onderwijssamenwerking, waarbij een gedeelde European Master of Law and Economics werd ingericht samen met onder meer de Universiteit van Haifa, keek Gent eveneens naar een constructie om de samenwerking verder te zetten. Noch Gent, noch Haifa werden uit het project verwijderd maar er zullen voorlopig geen directe uitwisselingen meer zijn tussen beide universiteiten. 

Het blijft afwachten of er daadwerkelijk stappen gezet worden om de samenwerking formeel op te zeggen, maar alvast tot het academiejaar 2025-2026 zal dat niet het geval zijn. 

Gent laat zelf weten dat de dossiers om uit de andere consortia te stappen nog in een analysefase zitten: 'De analyse van de aangeleverde data zal nu voor alle projecten beginnen, en op basis van deze data zullen vanuit de UGent brieven gestuurd worden naar de coördinator van het consortium.'  

Bocht

Rector Rik Van de Walle stond alvast niet te springen om de samenwerkingen stop te zetten. Een eerste voorstel van de mensenrechtencommissie om niet op instellingsniveau maar op nationaal niveau samenwerkingen te toetsen – waarmee het alle instellingen uit Israël in één klap zou kunnen 'boycotten' – werd door de raad van bestuur, op voorspraak van de rector, verworpen. 

In zijn argumentatie legde Van de Walle een brief van de rector van Tel-Aviv University op tafel als argument om de samenwerkingen te behouden. Die liet daarin weten dat eventuele 'materiële steun' van zijn universiteit aan het Israëlische leger in geen geval impliceert dat de universiteit haar steun uitspreekt voor het politieke bewind in Israël: 'Ik dring erop aan in te zien dat onze onderzoekers uitsluiten van wetenschappelijke consortia onrechtvaardig en oncollegiaal is en de kernwaarden van wetenschappelijke samenwerking met de voeten treed.'

Enkele weken later keerde Van de Walle toch zijn kar en werd aangekondigd dat alle lopende samenwerkingen met Israëlische universiteiten en onderzoeksinstellingen zouden worden stopgezet. Een nieuw advies van de mensenrechtencommissie sprak zich negatief uit over alle individuele instellingen waarmee werd samengewerkt. Achter de schermen klinkt het dat de rector onder druk van de studentenprotesten en interne kritiek de vlucht vooruit koos.