Steeds meer meldin­g­en van grensover­schrijdend gedrag aan KU Leuven

In zeven jaar tijd is het aantal meldingen van grensoverschrijdend gedrag aan KU Leuven meer dan verdubbeld. Dat blijkt uit cijfers die Veto opvroeg. In 2017 registreerde het meldpunt 134 meldingen van zowel medewerkers als studenten; tot november van dit jaar waren dat er al 288.

De stijging in meldingen kende een piek in 2022 met 397 gevallen, al gaat het daar deels om dubbele registraties. Door de oprichting van de vertrouwensunit in 2023 worden meldingen sindsdien centraal geregistreerd, waardoor dezelfde klacht geen twee keer meer kan voorkomen. 

Opvallend is dat studenten, ondanks dat ze de grootste groep aan de universiteit zijn, slechts een minderheid van de meldingen doen. 'Voor hen blijft de drempel mogelijk hoog. Daarom moeten we verder inzetten op de zichtbaarheid van de verschillende  vormen van ondersteuning', laat Deb Vansteenwegen, directeur personeelsdienst KU Leuven, weten. 

Agressie en intimidatie 

Verbale agressie, intimidatie en discrimi­natie komen het vaakst voor binnen de universiteitsmuren, vooral bij personeel. 'Bij studenten gaat het vaak over relationele problemen, zoals problemen met de begeleiding', zegt Vansteenwegen. 

'Het #MeToo-debat heeft bewustzijn gecreëerd rond seksueel grens­overschrijdend gedrag, maar toch is het eerder een klein deel van de meldingen', zegt ombudsman Pol Ghesquière. Professor arbeids- en organisatiepsychologie Martin Euwema ziet daar een bias: 'Voorvallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag trekken de aandacht, maar het komt vaker voor dat mensen zich geïntimideerd of onder druk gezet voelen.' 

Dat is niet verrassend: 'De academische cultuur is er een waar resultaten te boeken vallen: iedereen werkt hard, staat onder tijdsdruk en ervaart stress', zegt Euwema. Bovendien hebben proffen niet altijd door wanneer een uitspraak een gevoelige snaar raakt. 'Proffen hebben het ene overleg na het ander, dan vallen die dingen minder op.' In die context kunnen spanningen snel oplopen, en voelen mensen zich kwetsbaarder. 

Meer vrouwen dan mannen

Vrouwen melden over het algemeen vaker dan mannen, terwijl de betrokkenen vaker mannen zijn. Al is er mogelijk ook sprake van onderrapportering bij mannen, zegt psychiater Peter Adriaenssens: 'Voor mannen wordt het aangeven van grenzen nog veel meer als een zwakte gezien.' Tegelijk blijven vrouwen kwetsbaarder voor grensoverschrijdend gedrag. 'Vrouwen blijven slachtoffer van bepaalde mannelijke visies over hoe een goede organisatie hoort te draaien.'

Daarnaast vormen vooral internationals een kwetsbare groep. 'Zij hebben vaak nog te weinig kennis van onze academische cultuur en het systeem hier om er hun weg in te vinden. Dat onbekende kan stress en onzekerheid met zich meebrengen', zegt Ghesquière. 'Mensen uit andere culturen houden er andere ideeën op na wat betreft werkethos of hoe mensen elkaar aan­spreken', vult Euwema aan. 'Die verschillen kunnen leiden tot misverstanden of zelfs grensoverschrijdend gedrag.'

Zij nemen bovendien een zwakkere positie in de machtsverhoudingen in. 'Denk bijvoorbeeld aan een internationale doctoraatsstudent uit Afghanistan', zegt Ghesquière. 'Als de samenwerking met de promotor misloopt, kan dat soms betekenen dat de student binnen de twee weken het land moet verlaten omdat het visum gekoppeld is aan het doctoraatsstatuut.'

'Voor die groep moeten we extra zorg dragen', vult Vansteenwegen aan. 'Ze hebben vaak niet hetzelfde netwerk als Vlaamse studenten en zijn minder goed bekend met de beschikbare kanalen, zoals het meldpunt.'

Toch waarschuwt Adriaenssens voor een te grote focus op specifieke groepen. 'Iedereen kan kwetsbaar zijn', vertelt hij. 'Sommigen hebben een zichtbare kwetsbaarheid, maar velen dragen die innerlijk met zich mee.' Een inclusief beleid zou de prioriteit moeten zijn in contexten van grensoverschrijdend gedrag. 'Eentje dat gebaseerd is op groepen, is gegarandeerd blind voor individuen.'

Machtsstructuren

Is het hoger onderwijs dan kwetsbaarder voor grensoverschrijdend gedrag? 'Hoger onderwijs is aaneengeregen met hiërar­chische verhoudingen en machts­verschillen', zegt Ghesquière. 'En dat op alle niveaus: van student naar assistent, van assistent naar professor, tussen professoren onderling en van administratief en tech­nisch personeel naar leidinggevenden.' Dat verschilt niet van andere werkplekken, maar binnen een academische context kan die hiërarchie verregaande gevolgen hebben. 'Studenten kunnen bijvoorbeeld het gevoel hebben dat als ze tegen de professor ingaan, ze hun diploma niet zullen krijgen.'

Euwema wijst op het gebrek aan controle­mechanismen in de academische wereld. 'Professoren zijn zelfstandigen, waardoor ze veel autonomie hebben en weinig controle of feedback krijgen over hun dagelijkse handelen.' Die autonomie vormt een extra drempel wanneer het over grens­overschrijdend gedrag gaat. 'Dan wil je net dat er feedback is en iemand gecontroleerd wordt.'

Minder tuchtprocedures onder meldingen

Slechts een klein percentage van de drie­honderd meldingen leidt tot een tucht­procedure. 'Melders zijn vaak angstig om uit de anonimiteit te treden', zegt Ghesquière. 'Als mensen naar de vertrouwensunit komen, komen ze terecht in een bunker van beroepsgeheim.' 

Bij tuchtprocedures moeten slachtoffers echter uit de anonimiteit treden, wat een grote drempel is. 'Zonder loop je het risico om zelf in het vizier te komen', zegt Euwema. Die tuchtprocedures zijn ook erg tijdrovend en stresserend.

De meeste meldingen gaan bovendien over lichtere kwesties zoals interpersoonlijke problemen of bijvoorbeeld een slecht gevoel na negatieve feedback. 'Dat soort meldingen worden vaak al opgelost door een goed gesprek', zegt Vansteenwegen.' Het gaat in zo’n gevallen dikwijls om opgekropte frustraties die je met je vrienden deelt, maar niet met de betrokkene. 'In een vroeg stadium laten weten dat je iets niet oké vindt, werkt dan regulerend', zegt Euwema. 'Dan sta je 2-0 voor.'

Hoge drempel

Vansteenwegen en Ghesquière zijn blij met het stijgende aantal meldingen. 'Hoe meer meldingen, hoe beter', klinkt het bij Vansteenwegen. 'Dat toont aan dat preventie werkt.' Ook Ghesquière ziet dit positief in: 'Het bewijst dat er meer en meer vertrouwen is in hoe wij als KU Leuven met deze problematiek omgaan.' 

Toch blijft de drempel om te melden hoog. 'Soms zien mensen het maken van een melding als een aantasting van hun loyaliteit', legt Euwema uit. 'Ze vragen zich dan af of ze het misschien allemaal te zwaar opnemen.' Daarom pleit hij voor laag­drempelige mechanismen: 'Het is belangrijk in vertrouwen te kunnen praten met collega's of medestudenten. Dat alleen kan al empowerend werken.' 

Hoe kunnen universiteiten de drempel verlagen? 'Vertrouwenspersonen moeten zich niet alleen in het begin van het academiejaar laten zien, maar tussendoor ook regelmatig aanwezig zijn', vindt Euwema. 'Studenten moeten weten dat ze niet altijd een formele stap hoeven zetten; een e-mail sturen kan al voldoende zijn.'