Rectorenruzies zijn van alle tijden

Vanaf dit academiejaar is Rik van De Walle, rector van de UGent, voorzitter van de Vlaamse Interuniversitaire Raad – kortweg de VLIR. Hij volgt Luc Sels op, die de functie de afgelopen vier jaar uitoefende. De twee universiteiten kunnen het goed met elkaar vinden. Samenwerking bleek de afgelopen vier jaar een sleutelwoord.

Ooit was het anders: de band met de andere universiteiten schommelde vaak onder Sels' voorgangers. De KU Leuven heeft in elke universiteitsstad haar eigen campussen. Een duikje in het verleden toont aan dat dat expansieve beleid niet altijd gesmaakt werkt door de andere universiteiten.

Onlangs doken zulke conflicten weer op, bijvoorbeeld met de verhuis van een campus in Antwerpen. De KU Leuven lijkt ook geen rem te kennen op haar groeiend aantal studenten. En na vier jaar stille aanwezigheid schuwt onze rector tegenwoordig het publieke debat niet meer.

Napoleon van Vlaanderen

In 1999 ondertekenden 29 Europese landen de Bolognaverklaring. Het doel van die overeenkomst was om een uniform hoger onderwijslandschap te creëren in Europa. Concreet zag het European Credit Transfer System (ECTS) hier het daglicht. Universiteiten die in dat systeem werken, delen hetzelfde studiepuntensysteem om universiteiten meer compatibel te maken op elkaar.

Een belangrijk gevolg binnen Vlaanderen: om in dat systeem te kunnen stappen moesten universiteiten en hogescholen respectievelijk hun opleidingen verdelen in academische en professionele opleidingen.

Om dat te doen moesten de verschillende hogescholen in Vlaanderen zich koppelen aan universiteiten, en daar zag toenmalig KU Leuven-rector André Oosterlinck zijn kans: 'Toen we doorkregen wat de mogelijkheden waren van het Bolognapact zijn we aan de slag gegaan', zo vertelt hij aan Veto. Hij zit in zijn laatste maanden als voorzitter van de Associatie KU Leuven, die geleidelijk aan campussen over het hele land heeft ingelijfd.

Oosterlinck, door zijn studenten destijds al 'de Napoleon van Vlaanderen' genoemd, maakte daar niet direct vrienden mee. 'Dat was zeker politiek. Je moet als rector dan ook een beetje politieke handigheid hebben, dat hoort erbij', vindt hijzelf.

Kolonies in Gent

In de jaren na Oosterlinck zette de uitbouw van de Associatie zich gestaag voort. 'Voor Gent lag dat soms gevoelig. Er kwamen daar dan ook vestigingen van onze universiteit', vertelt Mark Waer, rector van de KU Leuven in 2009-2013.

Toch vond hij de samenwerking met Gent uitstekend. 'Dat was ook nodig', zegt Waer. 'Voor veel zaken, zoals financiering, is het belangrijk om een goede onderlinge verstandhouding te hebben naar de minister toe.'

Doorheen de jaren bleef die goede relatie constant volgens Waer: 'Dezelfde besognes zijn er altijd gebleven, zoals die financiering. Wanneer de universiteiten als blok goed overeenkomen op federaal niveau, dan is dat voordelig voor alle partijen. Je afzonderen is dan niet slim.'

Maar concurrentie was er zeker en vast wel, al was die volgens Waer van een gezonde aard: 'Competitie is belangrijk. Het spoort elke universiteit aan om het beste van zich te geven. Als één universiteit zonder enige moeite de grootste is, dan is dat niet gezond.'

De universiteit onder Torfs

Onder Waers opvolger nam die overlegcultuur met de andere universiteiten een grote duik. Enter: Rik Torfs. 'Dat was plots een andere houding dan ik. Informeel weet ik dat de andere rectoren het daar wel moeilijk mee hadden', aldus Waer.

Onder Torfs voerde de KU Leuven een meer isolationistisch beleid, met een arrogantere toon. De andere rectoren spreken van heus ellebogenwerk. Herman Van Goethem, rector van de UAntwerpen, geeft een duidelijk voorbeeld: 'Toen we op de VLIR het idee van de Universiteit van Vlaanderen (UVV) bespraken, kantte Leuven zich ertegen en de zaak ging dus niet door. Maar daaropvolgend ging de toenmalige Leuvense rector het project met de UVV bespreken om het naar zich te trekken, tegen de andere universiteiten in.'

De band met de andere universiteiten was bij momenten zuur, al voelde opvolger Luc Sels niet dat hij brandjes moest blussen bij zijn aantreden. 'Maar het beleid was toen wel een van redenen dat ik besliste om mij kandidaat te stellen.' Sels bleek een ware tegenpool: 'Isolement levert je nooit iets op op de langere termijn.'

De gezonde concurrentie

Bij Sels' aantreden nam de overlegcultuur tussen de Vlaamse universiteiten een hogere vlucht. 'Luc Sels en ik zien of horen elkaar wekelijks', vertelt UGent-rector Rik van de Walle. 'Er wordt zeer veel overlegd, veel meer dan mensen van buitenaf zich inbeelden.'

Toch heerst er ook vandaag nog dezelfde gezonde competitie als vroeger: 'Wanneer het bijvoorbeeld gaat over het aantrekken van middelbare scholieren, dan zijn wij absoluut concurrenten', stelt van de Walle. 'Maar die competitie zorgt ervoor dat de aandelen studenten min of meer constant blijven als je beide universiteiten vergelijkt.'

De KU Leuven heeft veel campussen in veel steden. 'Bij elke verhuis die we doen zijn er wel wat reacties en gevoeligheden, die ik begrijp', volgens Sels. Van Goethem bevestigt dat: 'De KU Leuven biedt hier ook opleidingen aan die ze niet in Leuven hebben, dat vind ik eigenlijk niet kunnen.'

Volgens Sels echter komt KU Leuvens aanwezigheid een universiteitsstad alleen maar ten goede: 'Dat trekt veel meer studenten, onderzoekers en inkomsten naar een stad, en zorgt voor een verbeterde status als universiteitsstad.'

Over grenzen heen

De ambities van de Vlaamse universiteiten lopen soms uiteen, al blijkt samenwerking wel bij iedereen de kern. 'We stoten stilaan op een grens wat infrastructuur en studentenhuisvesting betreft', vertelt van de Walle.

Ook in Leuven is het kotentekort een acuut probleem. Volgens van de Walle is het een uitdaging die alleen samen opgelost kan worden: 'We moeten over instellingsgrenzen heen samen plannen ontwikkelen om nieuwe infrastructuur te delen en creëren.'

De KU Leuven onder Sels mikt vooral internationaal, 'maar niet ten koste van de andere universiteiten', benadrukt Sels. 'In dat opzicht verschil ik misschien wel wat van mijn voorganger. Ik wil de KU Leuven sterker maken, maar niet ten koste van anderen.'

Toch voelen de andere universiteiten zich vaker tot elkaar aangetrokken dan met de KU Leuven. 'De KU Leuven heeft een andere "scope" dan wij. Dat expansionisme van de KU Leuven, dat hebben de andere universiteiten wel duidelijk niet', vertelt Van Goethem. 'Daarnaast zijn Antwerpen, Gent en Brussel drie steden met een uitgesproken stedelijk profiel, dus geografie speelt daar ook in mee.'

Eén voor allen, allen voor één?

Nadat hij zich in zijn eerste termijn relatief stil heeft gehouden in het publieke debat, maakte Sels onlangs tijdens de opening van het academiejaar duidelijk dat hij de discussietafel niet langer schuwt.

Het publieke debat is voor iedere rector een netelige kwestie. Dat wisten Sels' voorgangers ook al: 'Het is belangrijk dat de unief het debat voorziet van zo objectief mogelijke gegevens, maar zelf een standpunt innemen is problematischer. Een universiteit is erg divers, en dus is het moeilijk om iedereen te vertegenwoordigen', vertelt Waer.

De communicatie naar de buitenwereld toe wat de onderlinge verhouding betreft, stelt de zaken vaak scherper dan ze zijn, vindt Sels. Over de verhuis van de Antwerpse KU Leuven-campus vorig jaar, zegt Sels dat Herman Van Goethem 'niet anders kan dan in de pers verontwaardigd reageren.' 'In de realiteit kan hij niet ontkennen dat het om een opleidingen gaat die in Antwerpen al veel langer bestaan', aldus Sels.

Als het erop aankomt lijkt de overlegcultuur tussen de universiteiten goed te zitten. De vraag is of ambitie, een mogelijke vierde coronagolf en een groeiende polarisatie van het publieke debat dat niet in de weg zullen staan de komende maanden en jaren.