Opening academiejaar: een bevlogen pleidooi voor internationalisering, en meer geld

'Ik bedoel het niet verwijtend, maar in sommige politieke kringen weet men niet goed wat een universiteit is', sprak Luc Sels, rector van de KU Leuven, een volgepakte aula Pieter De Somer toe bij de opening van het academiejaar. De kernboodschap van zijn openingsspeech: Vlaanderen moet soepeler zijn wat taalregels in het hoger onderwijs betreft.

Het aantrekken van buitenlands talent naar de Leuvense universiteit komt zo bovenaan de agenda te liggen dit academiejaar. 'Ik roep de volgende overheid alvast op om met een speciale werkgroep aan de slag te gaan.'

De andere geledingen binnen de universiteit die aan het woord kwamen – academische en ondersteunend personeel, en studenten – legden dan weer eerder de nadruk op werklast, besparingen en de toegankelijkheid van het onderwijs. Hun speeches waren opvallend meer terughoudend dan de voorbije jaren.

KU Leuven begint bij de wereld

'Wetenschap kent geen grenzen, en zou er ook geen mogen kennen.' Sels richtte zich in zijn toespraak duidelijk tot de Vlaamse overheid, die hij nergens bij naam noemde. Vlaanderen is een kenniseconomie: ze moet het van haar academisch geschoold talent en toegepast wetenschappelijk onderzoek hebben, aldus Sels. 'Maar een regio die dat belemmert, zal uiteindelijk achterblijven.'

Sels eist minder strenge taalvereisten voor buitenlandse professoren of doctorandi.  'Dat we van hen die hier komen werken vragen om Nederlands te leren, daar sta ik volledig achter', zei Sels, 'maar de huidige vereisten vormen een afschrikwekkend effect, zeker tegenover regio's die het verst van onze taal staan.'

Eerder op de dag maakte Sels in verschillende media al bekend dat hij het aantal anderstalige opleidingen zou willen verdubbelen tegen 2040, om meer te kunnen cateren aan buitenlandse studenten. 

Critici stellen dat internationalisering dan ook vooral gericht is op het binnenhalen van meer geld: internationale studenten betalen een grotere pot. De zogenaamde 'verengelsing' van opleidingen beroert op dat vlak al even de gemoederen – op sociale media brak het debat alvast los.

Daarmee botsen Sels en collega's met het Vlaamsgezinde taalbeleid van onderwijsminister Ben Weyts. Vorig jaar nog leverde die tweespalt een klein relletje op toen Vlaanderen geen goedkeuring verleende aan een reeks anderstalige opleidingen. 

Een soepeler taalbeleid in het hoger onderwijs staat volgens de rector echter gelijk aan welvaart. Hij probeerde zijn publiek te overtuigen door te wijzen op de economische relevantie van internationalisering. 'Ik merk tot op hoge politieke niveaus onbegrip voor wat een universiteit precies is', zei Sels scherp.

Tot niemands verbazing raakte Sels ook aan het thema van basisfinanciering voor het hoger onderwijs. De onderindexering van de middelen voor het hoger onderwijs zorgen al een hele tijd voor gespannen gemoederen. 

De rector ging er slechts kort op in, maar de boodschap was duidelijk: 'Willen we ons bijzonder open en inclusief systeem behouden, dan hebben we daar de middelen voor nodig.' De bal ligt in het kamp van deze of volgende Vlaamse overheid.

Personeel wil betere werkbalans

Zoals steeds mochten de verschillende personeelscategorieën aan de universiteit een toespraak houden. Het is de gewoonte dat het personeel daar haar wensen voor het beleidsjaar in kenbaar maakt, en dat soms vrij vinnig. De speeches waren deze editie echter opvallend kalm van toon.

Professor psychologie Patricia Bijttebier vertegenwoordigde het Academisch Personeel (AP). Zij pleitte voor een kritische blik tegenover telewerk en hybride werkvormen. 'Werkdagen zonder teleconferenties, ook als je thuis zit, zijn vandaag eerder uitzonderingen dan de regel', zei Bijttebier. 

Daarnaast wees ze vooral op de grote werklast van het personeel en het gebrek aan voldoende deconnectie tijdens rustperiodes – een gebruikelijk actiepunt vanuit het AP-personeel. Verder liet Bijttebier weten optimistisch te kijken naar het nieuwe beleidsplan voor onderzoeksbeleid, waarbij ze de deur open liet voor een hernieuwd debat rond basisfinanciering. 

Toon Van der Donck mocht namens het administratief en technisch personeel (ATP) spreken. Waar de ATP-toespraak vaak het scherpst is, was de toon dit jaar opvallend mild. Van der Donck pleitte vooral voor het bewaren van de werklast en werkzekerheid van het ATP-personeel. Dat te midden van de steeds grotere toestroom van (internationale) studenten, en de snelle technologische ontwikkelingen.

Waar de vorige ATP-spreker vorig jaar nog sprak over een nodig 'herstel van het vertrouwen van het personeel aan de KU Leuven', was Van der Donck terughoudend. Hij sprak echter wel de wens uit voor een personeels- en studentenbeleid 'met aandacht voor de waarde van elk individu' en 'met respect voor evidente grenzen.' 

Mogelijk verwees Van der Donck daarbij naar de kwestie van grensoverschrijdend gedrag en de discussie rond een extern meldpunt. Die bereikte vorig jaar nog een kookpunt.

Studentenraad komt op voor de minderbedeelde student

Ook de Studentenraad mocht zoals altijd spreken op de academische zitting. Dit jaar nam ondervoorzitter Andreas Vandingenen het woord. De hoofdfocus van zijn toespraak lag bij de financiële toestand van de student. Vandingenen pleitte voor het onderzoeken en in kaart brengen van de studiekosten: 'De ongelijkheid tussen studenten blijft stijgen, weloverwogen studie en transparantie hierover blijft een aandachtspunt', klonk het.

Vandingenen wil dat het democratische gehalte van het hoger onderwijs in deze tijden van besparingen en verstrengingen op de studievoortgangsregels behouden wordt. De Studentenraad neemt daarmee een eerder algemeen standpunt in, in de plaats van zich toe te spitsen op een of enkele specifieke dossiers. 

Het is afwachten op welke dossiers Stura – die dit jaar overigens haar 10-jarig jubileum viert – haar stempel zal zetten deze jaargang. Van lesopnames, over internationalisering tot een evaluatie van de eerste mijlpaal: de ploeg zal zich over genoeg kwesties kunnen buigen. Vandingenen ging in zijn toespraak in elk geval voor een constructieve toon. 

'Parels kunnen dof worden'

'Vlaanderen heeft een parel van een hoger onderwijs, maar ook parels kunnen dof worden', waarschuwde Sels in zijn toespraak. Gezien de onzekere financiële situatie van het hoger onderwijs, oogt de toekomst van zijn alma mater onzeker. 

De vijf Vlaamse universiteiten namen op dat vlak onlangs al collectief een standpunt in. In hun gedragen verkiezingsmemorandum, uitgegeven onder de vleugel van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), staat het opkrikken van de Vlaamse basisfinanciering met stip op één. 

Volgens de VLIR liepen de universiteiten tussen 2008 en 2022 net geen 350 miljoen euro mis: middelen waar ze volgens het bestaande regelgevende kader wel recht op hadden. Hun memorandum is opvallend scherp.

Momenteel kiest KU Leuven nog voor de constructieve dialoog, liet algemeen beheerder Wim Desmet onlangs nog in Veto optekenen. Toch is de situatie alsmaar nijpender. 

In oktober plannen vakbonden aan verschillende universiteiten stakingen rond de gebrekkige financiering vanuit Vlaanderen. De vraag rijst hoe lang de rector zijn constructieve aanpak nog zal kunnen volhouden. Er staat hem een belangrijk academiejaar te wachten.