Ook KU Leuven bespaart fors: 'Situatie is ernstig, maar niet kritiek'

Zal het nieuwe academiejaar aan KU Leuven in het teken van besparingen staan? Net als alle andere universiteiten heeft de Leuvense alma mater het niet gemakkelijk gehad tijdens de opeenvolgende crisissen. 

Na een eenmalige, forse besparingsronde in boekjaar 2023, heeft de universiteit nu een stapsgewijs besparingsplan uitgetekend dat loopt tot en met 2027. De broekriem staat strak, maar niet zo fel als aan de andere hoger onderwijsinstellingen. Voor het huidige boekjaar is de begroting in evenwicht. 

Op het tandvlees

KU Leuven bespaart voornamelijk op twee fronten: de algemene werkingsmiddelen enerzijds, en personeelskosten anderzijds. Aan de start van 2023 werd er al fors bespaard op die werkingsmiddelen: die werden met de helft gereduceerd. De komende vijf jaar worden de besparingen op beide kosten structureel. Het gaat om enkele procenten.

'We hoeven ons momenteel geen al te grote zorgen te maken, maar er zijn bepaalde onzekerheden en evoluties die we nauw opvolgen', steekt algemeen beheerder Wim Desmet van wal. De universiteit heeft grote financiële klappen moeten verwerken de voorbije jaren. 

De hoge inflatie en automatische loonindexeringen voor personeel sloegen zwaar in. Alleen al vorig jaar moest KU Leuven tot vijf keer toe een indexering van de lonen van 2% doorvoeren. 'De basisfinanciering vanuit de Vlaamse overheid volgt die stijgingen niet, en is onder een kritieke drempel aan het duiken.' 

Ook de energiefactuur is hoog, al heeft de universiteit daar geluk: reeds lang werkt ze met een vast energiecontract waardoor de energiekostenstijgingen milder waren dan in vele andere organisaties – maar het is gespannen afwachten op de nieuwe contracten die ze voor 2025 en volgende jaren zal moeten afsluiten. 'Die onderhandelingen gaan scherp', deelt Desmet mee.

'2023: zorgzaam en spaarzaam'

Actie was nodig dus. Een naar eigen zeggen breed gedragen kader loopt nu tot en met 2027. Het centrale universiteitsbestuur tekent dat kader uit, dat vervolgens aan de drie wetenschapsgroepen – die elk een aantal faculteiten overkoepelt – wordt opgelegd. 

'Wij zetten een kader uit, maar het staat dan elke entiteit vrij om dat zelf in te vullen', aldus Desmet. Volgens hem zorgt dat gedistribueerde beslissingsmodel voor gedragenheid. Er zou ook ruimte zijn voor ad hoc aanpassingen: het kader wordt voortdurend geëvalueerd. 

In een mail aan het personeel getiteld '2023: zorgzaam en spaarzaam', kondigde de rector aan de start van het boekjaar 2023 de besparingsplannen aan. De aangekondigde maatregelen maakten vele departementen onrustig, al lijken er zich geen kritieke situaties voor te doen. 

De eenmalige halvering van werkingsmiddelen bleek overigens te hebben gewerkt: de begroting voor het huidige boekjaar is in evenwicht, de situatie 'ernstig, maar niet kritiek'. Dat blijkt uit een verslag van de Ondernemingsraad in juni dat Veto kon inkijken.

Geen naakte ontslagen

De meest gevreesde besparing was allicht die op personeelskosten. De grote ontslagronde die werd aangekondigd aan de UGent dit jaar joeg veel diensthoofden schrik aan. 'Maar we hebben ervoor gezorgd dat er bij ons geen naakte ontslagen zullen plaatsvinden', maakt Desmet zich sterk.' KU Leuven heeft de nodige voorzorgen genomen, en we blijven ook werken aan scenario’s voor de volgende jaren. Alertheid en spaarzaamheid vormen daarbij de rode draad.'

Aan KU Leuven worden personeelskosten uitgedrukt in zogenaamde rekeneenheden (RE's) voor de wetenschapsgroepen, en in voltijdse equivalenten (VTE) voor de ondersteunende diensten. De komende jaren zal op de personeelskaders van de groepen en diensten 1 à 2 procent bespaard worden. Binnen de groepen ligt dat bij de ene faculteit al wat gevoeliger dan de andere – het vereist aan sommige faculteiten aanpassingen en flexibiliteit, veel ervan moeten hun financiële reserves aanspreken. 

De besparing op personeel uit zich volgens Desmet echter in beheersbare ingrepen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het niet-verlengen van een tijdelijke opdracht of de niet-vervanging bij een emeritaat. Of er zal moeten worden geknipt in bepaalde projecten die nog in de steigers stonden.

Ook rekent Desmet erop dat de groepen, faculteiten, departementen en diensten van de gelegenheid gebruik zullen maken om hun werking te herbekijken. 'We willen niet zomaar hetzelfde vragen van de entiteiten, maar dan met minder middelen', vertelt Desmet, 'het is de bedoeling om bewust te zoeken naar schaalvoordelen.' Hij denkt daarbij aan het 'poolen' van dienstverlening, of het knippen in bepaalde activiteiten. 'Er moeten nu eenmaal keuzes worden gemaakt.'

Zal de besparing op personeel gevolgen hebben op het onderwijs van studenten? Momenteel legt de universiteit geen schrappingen van vakken of studierichtingen op aan de faculteiten. Een faculteit kan echter wel zelf beslissen om te snoeien binnen haar aangeboden opleidingen of vakken. 

Besparen op energie

'Er is geen enkele dienst of entiteit die niet gevat wordt', aldus Desmet. Ook onderzoekers aan KU Leuven zullen de besparing voelen. Zo is het standaardtarief van de zogenaamde 'overhead' op onderzoek verhoogd van 17% naar 20%. Dat is een percentage van de onderzoeksmiddelen dat onderzoekers dienen af te staan aan de universiteit om de indirecte kosten van onder meer het gebruik van de infrastructuur te vergoeden.

'In Europees perspectief ligt die overhead bij ons echter gemiddeld laag', vindt Desmet. Hij erkent dat het een maatregel is die de onderzoeksgroepen voelen, maar maakt zich sterk dat er veel begrip voor bestaat binnen de universiteit. 'Zo is het gebruik van onze datacenters en veel van de onderzoeksinfrastructuur erg energie-intensief.' 

Naast de besparingen op werkingsmiddelen en personeelskosten, zijn maatregelen om het energieverbruik te verminderen dan ook een hoofdfocus. Eerder dit academiejaar werd onder meer besloten om de gegarandeerde temperatuur met een graad te verlagen van 20° naar 19°. Om energie te besparen voerde de universiteit zelfs een vaste sluitingsdag in op 3 november, waarvoor er bij het personeel standaard een anders vrij te nemen vakantiedag wordt ingezet. 

KU Leuven zoekt miljoenen

Sommige besparingsmaatregelen konden dit jaar echter op felle kritiek rekenen. Zo ontstond er in februari nog consternatie nadat bleek dat de universiteit besloten had om te besparen op het aantal vuilbakjes in de toiletten. Een beslissing die boven de hoofden van veel personeelsvertegenwoordigers werd genomen. 

De universiteit bond echter in en bood haar excuses aan. Toch zou die besparing haar veel geld hebben kunnen opleveren, hoort Veto bij verschillende betrokkenen met kennis van zaken. Dat toont de ernst van de situatie aan.

Ook geplande hervormingen binnen enkele centrale diensten zoals de Dienst Duurzaamheid ontvingen kritiek. Zo raakte in mei bekend dat de Green Office van de universiteit mogelijk zou worden herbekeken, en het met minder middelen zou moeten gaan doen. Dat terwijl rector Luc Sels aan de start van het academiejaar nog lyrisch sprak over 2023 als 'het jaar van de duurzaamheid.' 

Desmet ontkent echter dat zulke hervormingen vanuit een besparingsgedachte komen: 'Niet alles is een besparingsmaatregel, het is ons eerder om een efficiëntere en mogelijks nog effectievere dienstverlening te doen.' Toch wordt er wel degelijk geknipt: Green Office moet het minstens tot 2024 zonder voltijdse medewerker stellen. 

Desmet ziet echter opportuniteiten in de afbouw van bepaalde centrale initiatieven. 'We kunnen op die manier ook centraal iets op gang zetten dat dan breder wordt opgenomen', zegt hij. 'Als een faculteit of een studentenvereniging een bepaald engagement beter opneemt dan het centrale niveau, dan is dat een verrijking.'

Allen tegen Vlaanderen

Ondertussen zijn alle blikken gericht op de Vlaamse regering. Die sloeg al enkele jaren de zogenaamde 'kliks' over. Zo moet bij een stijging in studentenaantallen immers ook de toelage die Vlaanderen aan de universiteiten uitdeelt mee stijgen. Dat is decretaal verankerd in de Codex Hoger Onderwijs. Sinds 2015 is die klik echter al vier keer niet gemaakt. 'Als er nu nog verdere besparingen volgen, dan wordt de situatie erg precair', klinkt het bij Desmet.

De standvastigheid van de Vlaamse overheid zorgt voor gespannen gemoederen. Eerder spraken verschillende rectoren van de Vlaamse universiteiten zich al uit over de ernstige toestand. Ook sommige studentenverenigingen voerden protestacties.

Soms kon de hoge druk op de overheid zaken al in beweging brengen. In november 2022 voerde het kabinet van minister Diependaele, in overleg met het kabinet van minister Weyts, zo een aanpassing van het indexeringsbeleid van het hoger onderwijs door. Voortaan kan ook het hoger onderwijs zo rekenen op het systeem van indexprovisies dat al voor andere sectoren toegepast werd. 

Onder dat systeem wordt een deel van de budgetten automatisch aangepast wanneer de lonen stijgen door de index. Voorheen gebeurde dat aan de hand van een schatting van de gezondheidsindex, wat bij hoge inflatiecijfers voor onaangename verrassingen kon zorgen.

Ook al was die betere indexering een welkome beslissing, blijft het basisbedrag volgens Desmet veel te laag. Zo zijn de voorbije jaren meerdere in de codex hoger onderwijs vastgelegde kliks, die de groei van de basisfinanciering aan de groei van de studentenaantallen koppelen, door de overheid niet doorgevoerd, wat mee tot structurele onderfinanciering leidt.

Op de vraag of er door de KU Leuven dan wel voldoende op tafel wordt geklopt, reageert Desmet: 'Er is intens en regelmatig overleg met de overheid, en er is geen thematiek waarover er niet rechtstreeks met de bevoegde minister wordt onderhandeld.' Het is koffiedik kijken of die dialoog iets zal opleveren.

Op naar de verkiezingen

Het is daarom vol spanning uitkijken naar de Septemberverklaring van de Vlaamse regering binnenkort. Aan het begin van zijn legislatuur kondigde Weyts nog een grote evaluatie van het financieringsmodel aan. Na bijna vier jaar regeren lijkt die er echter nog niet te zijn. Betrokkenen twijfelen dan ook of die grote evaluatie er nog wel zal komen voor het einde van de huidige legislatuur. 

Daarom is de blik ook gericht op de Vlaamse verkiezingen van juni 2024. Het gelobby van de universiteiten bij de verschillende partijen gaat zo stilaan van start. Ook KU Leuven is klaar voor de onderhandelingen: 'Een verkiezingsmemorandum met al onze bekommernissen bevindt zich op dit eigenste moment in eindredactie', besluit Desmet. Het wordt een spannend jaar.

Dit artikel werd geüpdatet op 30 augustus. In een eerdere versie stond dat KU Leuven een extra vakantiedag had ingevoerd. Het betrof echter een vaste sluitingsdag waarvoor een vakantiedag van het personeel wordt ingezet.