Luc Sels: 'Ik denk niet dat alles nu gaat veranderen'

Het eerste wat Luc Sels deed bij de aanvang van zijn rectormandaat, was bij het intrekken van zijn kantoor het grote paneel van het laatste avondmaal verwijderen. Alle bruine oude meubels gingen eruit: witte meubels kwamen in de plaats, een tafel waaraan hij rechtstaand werkt. Licht en leegte om in te denken en werken. Luc Sels schuwt de grote stellingen. Hij pleit voor samenwerking, een afstappen van personencultus en een bottom-upaanpak waarbij alle faculteiten gehoord worden. Overleeft zo'n rector COVID-19?

De voorbije weken verschenen verschillende opiniestukken met de vraag van studenten om milder te zijn. Zullen jullie daar gehoor aan geven?
Luc Sels: 'Een zekere vorm van mildheid is aangewezen. Want we moeten er rekening mee houden dat zelfs bij resultaten die identiek zijn aan vorige zittijden, de studenten zich daar wellicht meer hebben moeten voor inspannen.'

'Maar ik vind het niet verstandig de studievoortgangsregels op voorhand te versoepelen. Als je nu heel erg mild wordt, dan krijg je aansluitingsproblemen in een volgend academiejaar. Als we de regels op voorhand versoepelen, dan geven we eigenlijk te kennen dat we slechtere resultaten verwachten. We zullen dan ook slechtere resultaten krijgen. Dan crëeer je een self-fulfilling prophecy.'

'Ik wil niet uitgaan van een mislukking – en ik verwacht ze eerlijk gezegd ook niet. Maar wees er zeker van dat als we een groot probleem zien op vlak van slaagcijfers, wij vanuit de universiteit de nodige mildheid zullen opbrengen.'

U verwacht geen mislukking, maar arbeidseconoom Stijn Baert ziet de toekomst van de student somberder in: wie nu afstudeert, lijkt gehypothekeerd voor de toekomst.
'Hij zegt dat de generatie die nu op de arbeidsmarkt komt littekens zal dragen voor de rest van de loopbaan. Maar we zitten nog maar sinds maart in online onderwijs, een deel van het semester is normaal verlopen. Sommige commentaren lijken te laten uitschijnen dat we al jaren in kommer en kwel leven. De generatie die nu afstudeert zal er staan zoals vorige generaties, en als getalenteerde jongeren!'

'Stijn heeft gelijk dat mensen die op de arbeidsmarkt komen in grote crisisperiodes een tijd lang wat minder verdienvermogen opbouwen. Maar diploma-effecten worden ook sterker in die periodes: iemand die universiteit heeft gedaan haalt daar relatief nog meer uit. Laten we niet met zijn allen in doemscenario's beginnen denken. Want ook dat zijn vaak zichzelf vervullende voorspellingen.'

Creëert de coronacrisis ook mogelijkheden?
'Ik reken mezelf niet tot die mensen die beweren dat nu alles zal veranderen. Van zodra we het normale leven kunnen hervatten, zullen we ontdekken dat we veel van onze oude gewoontes – en ik hoop vooral de goede – gewoon weer hervatten.'

'Dat is iets anders dan zeggen dat er niets verandert. Bijvoorbeeld in het hoger onderwijs: zij die vroeger erg sceptisch stonden tegenover de mogelijkheden van digitalisering, hebben er nu noodgedwongen kennis mee gemaakt. Ik verwacht dat we ook volgend academiejaar absoluut het onderwijs deels in een combinatie met online zullen moeten aanbieden, en een zo lange periode heeft dan ongetwijfeld effect op hoe we in de toekomst aankijken tegen digitaal ondersteund onderwijs. Dat is een blijver. Maar dat gezegd zijnde: we ontdekken vandaag ook hoe onvervangbaar directe sociale interactie tussen docent en student en tussen studenten onderling is. Ook dat is een blijver.'

'Ik geloof dat we richting blended onderwijs gaan, waar we datgene wat makkelijker en krachtiger kan in online ondersteuning, online houden. Ik geloof ook dat colleges opnemen en online ter beschikking stellen standaard zal worden – ook als ze fysiek hebben plaatsgevonden. En ik hoop dat telewerk geïnstitutionaliseerd wordt – hopelijk onder betere omstandigheden dan nu.'

Met de botten in het slijk

U verweet uw voorganger zijn grote aanwezigheid in de pers. Bij u was die spaarzamer, maar uw uitlatingen over de herindeling van het academiejaar of herkansingsbeleid voor de start van het academiejaar werden u vaak niet in dank afgenomen.
'Is er kritiek? Ik vind dat die kritiek nogal meevalt.'

'Waar ik in 2017 tegen reageerde, was dat de universiteit en waar die voor staat werden herleid tot één stem.'

'Heb ik daarmee gezegd dat wat mijn voorganger deed fout was? Nee, het gaat eerder over de frequentie en de vereenzelviging van de universiteit met een persoon. Dat vind ik gevaarlijk. Het is een visie op de rol van een rector die ik in topuniversiteiten in de omliggende landen evenmin zie. We moeten hard opletten met een personencultus rond de figuur van een rector. Hij of zij moet iemand zijn met visie en met de capaciteiten om een universiteit sterker te maken in de vele opdrachten die ze heeft.'

Over herkansingsbeleid was de kritiek dat het dossier intern nog niet helemaal was afgeklopt toen u communiceerde deze zomer.
'Er is niets gezegd dat niet goedgekeurd was in de Academische Raad van juni. Dat is in de pers gekomen naar aanleiding van de opening van de inschrijvingen in augustus én omdat de Vlaamse regering in haar regeringsverklaring zo'n hoge prioriteit stelde op studievoortgang. Op dat moment zwijgen zou schuldig verzuim zijn geweest.'

Bij de uitwerking van dat herkansingsbeleid zat u zelf mee in de werkgroep die advies levert aan een adviesorgaan (de Onderwijsraad, red.) van een raad die u zelf voorzit (de Academische Raad, red). Gaat dat niet richting micromanagement?
'Ik ben een rector die graag zijn handen vuilmaakt. Die zijn botten aantrekt en aan de slag gaat, zoals ik nu in de coronacrisis elke dag opnieuw in het kernteam zit en zoveel mogelijk van de taskforces opvolg en de communicatie zelf schrijf en zelf doe. Is dat micromanagement? Ik weet het niet, maar ik betwijfel het. Het laat me toe om het geheel te overzien en te coördineren. ik denk dat de universiteit op de grote lijnen goed aangestuurd wordt. Je mag je niet verliezen in details, maar er is niets fout met het kennen van de details.’

'Ik durf inderdaad wel eens aansluiten bij een beleidscel Onderzoek, zelf een technische werkgroep te trekken of op te duiken op een faculteitsbestuur. Ik probeer zo een doorleefd gevoel te krijgen van wat leeft in de universiteit en zo tot betere beslissingen te komen. Daar mag kritiek op komen en als die er is begrijp ik die ook in zekere mate, maar bij een stijl van besturen moet je vooral de lijn kiezen waar je jezelf comfortabel bij voelt. En ik hoop – niet 'verwacht' of 'denk' – dat het tenminste tot een gevoel leidt dat de dossierkennis op punt staat.' 

Excellente inclusie

Aan het begin van het academiejaar verdedigde u een model van 'excellentie door inclusie'. De KU Leuven heeft een open onderwijssysteem en blijft tegelijk stijgen in de rankings. Denkt u dat die excellentie op een plafond zal stuiten door de open instroom?
'Je kan zeggen dat wij op een koers zitten die ogenschijnlijk het onverzoenbare probeert te combineren: excelleren en toch iedereen die wil een kans geven. Maar dat model toont nu zijn meerwaarde. Wat ik nu zie is dat de coronacrisis klappen genereert in de echte marktgedreven universitaire modellen zoals in de VS, Australië en het VK die een heel hoog aandeel van hun inkomsten halen uit hoge inschrijvingsgelden van internationale studenten. Ons systeem lijkt stabieler en robuuster.'

'Ik zal nooit in mijn termijn het belang van inclusie opgeven enkel en alleen voor een hogere positie in de rankings. Liever een paar plaatsen toegeven om je maatschappelijke functie te vervullen om meerdere lagen in de bevolking te proberen opleiden op een deftige manier. Ik geloof niet dat de twee onverzoenbaar zijn. De onverzoenbaarheid zit hem meer in de interne druk die het op de universiteit legt. Het vereist dat onze professoren die toponderzoek doen tegelijk bijzonder veel studenten op sleeptouw nemen. Dat creëert een hoge werkdruk.' 

Welke universiteit ziet u als model voor het samengaan van excellentie en inclusie?
'KU Leuven. (lacht) UGent, UCLouvain. Ik kan bij uitbreiding zeggen: de toppers onder de Duitse universiteiten. Dat is voor alle duidelijkheid met de bluts en de buil. Je kan misschien inclusief zijn naar intentie, maar je moet het ook zijn naar resultaten en als je kijkt naar de diversiteit van de studentenpopulatie blijft er veel werk te gaan.'

'Ik ben gecharmeerd door een universiteit als Arizona State in de VS. De term Excellence by inclusion komt van hun president. De Amerikaanse cultuur is heel competitief; daar vind ik het nog bewonderenswaardiger dan hier dat je die weg durft uit te gaan. Op andere plaatsen oogt het dan weer inclusief qua inschrijvingsgelden, maar is het dat helemaal niet door de strenge selectie aan de poort. De Chinese topuniversiteiten bijvoorbeeld verstrengen elk jaar hun doelpopulatie: Tsinghua of Peking University selecteren nu nog maar uit de top-0,5% van de scholieren.'

'Ik zal blijven vechten voor de kans om universitair onderwijs aan te vatten. Ik hoop ook van harte dat op dat vlak de student geen slachtoffer wordt van de coronacrisis. In Nederland hoor ik van besparingen die in de miljarden lopen in het hoger onderwijs. Een deel van het geld moet dan welllicht gevonden worden bij zelf-financiering door de studenten en families.' 

Op vlak van inclusie presteert de KU Leuven nog steeds minder in het aantrekken van studenten met diversiteitskenmerken.
'Als ik kijk naar de aantallen op campus Leuven die pioniersstudent zijn (als eerste van de familie hogere studies aanvat, red.), hetzij migratieachtergrond heeft of beursstudent is of een combinatie, komen we ongeveer aan een derde van de instroom. De diversiteit volgt overigens heel sterk de geografische ligging. Op campus Brussel of Antwerpen zijn studenten met een migratieachtergrond sterk vertegenwoordigd. Die zijn dat niet in Leuven.'

'Ik heb het moeilijk met mensen en collega's die blijven beweren dat we nergens staan. Dat is een gevaarlijke houding: als je een derde van je studentenpopulatie verhoogde kans heeft op kwetsbaarheid, vereist dat de nodige aandacht. Ook vandaag al.' 

De KU Leuven is altijd kritisch geweest over de UHasselt, maar heeft de KU Leuven die concurrent niet aan zichzelf te danken? Daar slagen ze er beter in om studenten met migratieachtergrond op de universiteitsbanken te krijgen.
'Als dat het geval zou zijn, dan heeft de UHasselt geen uitbreidingsplannen nodig, want dan doen ze wat ze ambiëren. De specifieke thematiek en problematiek van Limburg is niet op te lossen met bijkomende academische opleidingen.'

'Eigen aan de Limburgse thematiek is een beduidend groter aandeel tso- en bso-studenten in het middelbaar onderwijs. Als men mij morgen zegt dat de hogescholen in Limburg meer graduaats-, HBO5- of professionele opleidingen nodig hebben om de directe doorstroom uit dat middelbaar onderwijs op te lossen, hebben ze direct mijn steun. Maar je gaat het niet oplossen met een master Geneeskunde.'

'Ik ben anderzijds de eerste om te erkennen dat de KU Leuven de houding van de UHasselt deels aan zichzelf heeft te danken. Maar dat ligt eerder aan onze houding ten aanzien van hen in het verleden.'

Ik moet denken aan uw quote bij uw kandidaatstelling tot rector drie jaar geleden: 'We zijn te arrogant geworden.' Is de KU Leuven de voorbije drie jaar dan minder arrogant geworden?
'Dat laat ik aan externen over om te beoordelen. Wat ik wel heel erg probeer te doen, is om mij in de pers zo weinig mogelijk negatief over anderen of andere instellingen uit te laten.'

'Waar ik in geslaagd ben, en dat ligt mede aan de huidige generatie rectoren, is een enorme samenwerking tussen de vijf Vlaamse universiteiten te realiseren. Gent en Leuven zijn nu bijvoorbeeld volop het volgend academiejaar voor te bereiden, gegeven corona. De drie andere zijn nog niet aan die oefening begonnen, dus hebben we donderdag een meeting in Brussel gepland waar Gent en Leuven in alle transparantie deplannen zullen toelichten aan de anderen. Hoe meer collegiaal kan je zijn? We moeten hier samen door. En dat geldt wel vaker.'

Terug naar inclusie: aan de genderbalans lijkt wel nog werk. Er is maar één vrouwelijke decaan, twee als je de bijzondere faculteit Kerkelijk Recht erbij rekent. Ziet u dat als een groot probleem voor de universiteit? 
'Ja en neen. In termen van kansen doen we het goed: het percentage aangeworven vrouwelijke professoren ligt hoger dan het percentage kandidaatstellingen voor van vrouwen voor vacatures. Ook het percentage vrouwelijke promoties is minstens gelijk aan het aandeel kandidaatstellingen. Het verandert snel.'

'Tegelijk was er nieuwe inspanning nodig. We hebben met de Jonge Academie en VLIR gezamenlijk initiatief genomen om een nieuw charter te ontwikkelen. Op de volgende Academische Raad komt er een nota met vier nieuwe maatregelen om de genderbalans verder te corrigeren. Ik mag daar nog niet te veel op vooruitlopen, maar die spelen onder andere in op de samenstelling van een faculteitsbestuur en op de samenstelling van doctoraatscommissies.'

'We moeten wel oppassen met het systeem te oververhitten. Bij hoogleraren heb je vaak overbelaste vrouwelijke hoogleraren, omdat ze voor alle commissies gevraagd worden. We mogen en kunnen sneller lopen, maar we moeten opletten dat we ons niet overhaasten.' 

Dromen in eigen hoofd

Als we dan toch op de persoon van de rector mogen focussen: gaat u voor een tweede termijn?
'Dat antwoord zal ik eerst aan mijn vrouw geven voor ik het aan Veto geef.' 

Zijn er dingen die u doen twijfelen?
(denkt lang na) Wat een instinkvraag. (lacht) Ik heb van in het begin voor mezelf gezegd dat ik deze verantwoordelijkheid wil blijven opnemen als de universiteit er beter aan toe is dan ik ze geërfd heb. En ik moet het gevoel hebben dat het strategisch plan goed gerealiseerd is. Wat doet mij twijfelen? Ik vind dat het binnen familie en gezin een beslissing is die je goed moet doordenken. Het is een opdracht die wel een impact heeft in het leven. Op dit moment doe ik dat heel graag. Zelfs in deze weken heb ik nog niet het gevoel gehad: waar ben ik aan begonnen.'

'Ik moet vooral voelen dat ik gesteund word, dat er vraag is om te continueren. Dat er een globaal gevoel is van voldoende voltooiing van de ambities die we hadden. Daarvoor vind ik het nu nog te vroeg, zeker gegeven de crisis waar we nu in zitten.' 

Heeft corona uw aanpak veranderd?
'Absoluut. En dat was denk ik ook wel gevraagd, door decanen en faculteiten. Er is een tijdelijke topdownbeweging gekomen in hoe je de universiteit aanstuurt. Aansturen is een term die ik normaal gezien nooit zou gebruiken. Maar we hebben veel onzekerheid weggenomen door snel een helder kader te creëren. En door bij momenten best akelige beslissingen te nemen. Want het komt misschien kordaat over, maar in maart besluiten om het volledige semester online te blijven is een risicobeslissing. Na een dag vergaderen weet je dat iedereen naar je kijkt met de vraag of het ja of nee wordt, terwijl je niet weet wat er de weken nadien gaat gebeuren.'

'In de voorbereiding op volgend academiejaar wil ik het bottom-up karakter van deze universiteit terug zijn ademruimte geven en initiatief terug bij de faculteiten leggen, ook als deze crisis aanhoudt. De term tevredenheid gebruik ik zelden – ik ben nogal streng voor mezelf – maar dat is wel iets waar ik enigszins trots op ben: de modus waarmee van insteek geswitcht is. Bijna van de ene dag op de andere ben ik in de rol van CEO gekropen, omdat het moest. Maar het is nu tijd om weer rector te worden, als primus inter pares.' 

Over top-down gesproken: vorige maand werd een kritische mail van een ontslagen prof verwijderd uit de inboxen van alle werknemers. Is dat op uw vraag gebeurd?
'Nee.'

Hoe dan wel?
'Daar ga ik mij niet over uitlaten.'

Van welke ontwikkelingen ligt u nog wakker? 
'Ik lig heel weinig wakker. Ik slaap korte nachten, dat is iets anders. Ik kan wakker liggen een nacht voor een beslissing als het hele semester online blijven of het labo-onderzoek opschorten. Bezorgd ben ik over het vertrouwen van regeringen in de bijdrage van wetenschappelijk onderzoek en de bijdrage en positie van universiteiten binnen de samenleving.' 

'Ook de geopolitieke evolutie op wereldschaal is iets wat mij enorm zorgen baart; de VS die zich afsluiten, de Brexit, de evolutie die je merkt binnen een Italiaanse ‘democratie’, tussen aanhalingstekens, de spanning tussen de VS en China, de toenemende instabiliteit in delen van Afrika, ook delen die het academisch vrij goed begonnen te doen. En wat dat allemaal meebrengt naar samenwerking op internationaal vlak.' 

'In een meeting met mijn homoloog van de Freie Universität Berlin vorige week, zei hij dat het verbazingwekkend is hoe hij de coronamaatregelen van elk dorp van Duitsland kent maar geen flauw idee had wat Nederland, België en Frankrijk doen. Dat zegt veel over het gebrek aan coördinatie.' 

'Veel minder zorgen maak ik me over studentenevoluties. Ik ben altijd optimistisch geweest over elke nieuwe generatie. De studentenpopulatie die we aantrekken is helemaal veranderd qua samenstelling. Het niveau is absoluut verhoogd en niet verlaagd. Hetzelfde voor het volume leerstof vergeleken met de jaren 80. En ook op vlak van studenteninitiatief, met de rijke extracurriculaire ruimte die er nu is.' 

Over die studentenpopulatie: de eerste democratiseringsgolf van arbeiders is geslaagd, maar die van de volgende generaties met een migratieachtergrond loopt spaak.
'Dat is een terecht punt. Het ging me nu over de bijna vroeger-was-alles-beter-achtige houding tegenover het onderwijs. Maar in verdere evoluties op dat vlak zitten zeker uitdagingen. Ik maak me daarbij zorgen over de politieke onderstroom in dit land, over het gebrek aan inclusiviteit in het denken over hoe deze samenleving verder moet.' 

Hebt u zelf plannen voor een leven na KU Leuven, dromen?
'Absoluut. Maar dromen hebben een plaats in het eigen hoofd. Dat is ook een van de redenen waarom u mij nooit in de pers ziet opduiken in lijstjesachtige interviews van dromen voor de toekomst of lijfspreuken. Een privésfeer is een privésfeer en dromen en ambities behoren vooral in die wereld. Die veranderen ook snel, terwijl Veto-artikels er voor de eeuwigheid zijn.'

'Ik zit hier nu op de stoel van rector. Vier jaar geleden had ik dat nooit voor mogelijk gehouden. Het was geen droom en geen ambitie op dat moment. Zo snel kunnen de zaken keren door omstandigheden. Kijk ons hier nu zitten op Skype. Dromen mag maar die dromen uiten en te snel in ambities vertalen doe ik liever niet. Want dat leidt enkel tot ontgoochelingen.'