In de loopbaan van een prof is onderwijs niet zo belangrijk

Elke professor heeft drie opdrachten: onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening. Die combinatie maakt de universiteit tot wat het is – maar onderzoek lijkt de voorbije jaren te zijn doorgeschoten ten nadele van onderwijs, zo klagen studenten en sommige proffen al jaren.

De KU Leuven plaatst het thema op de agenda dit jaar en nam recent al een eerste stap: faculteiten kunnen vanaf volgend jaar professors of practice aantrekken. Dat zijn specifieke profielen met een contract om in de eerste plaats onderwijs te geven. Daarmee erkent de KU Leuven een al jaren sluimerend probleem.

Verborgen financiering

Hoe zijn we hier beland? Daarvoor moet je eerst kijken naar het onevenwichtige financieringssysteem: per student krijgt de universiteit een onveranderlijk bedrag, terwijl de onderzoeksfinanciering van een prof wordt beoordeeld op kwaliteit en originaliteit. Hoe meer tijd je in de aanvraag steekt, hoe meer kans op het geld.

Door het financieel belang dat aan fondsen hangt – want ook assistenten hangen er mee van af – krijgen fondsaanvragen soms voorrang op onderwijs. Die tendens wordt versterkt door het feit dat een goede aanvraag veel tijd kost, en dat die een gevoel van meer directe inkomsten geeft.

Dit zorgt dan weer voor een nog hogere werkdruk. Veerle Foulon, vicedecaan onderwijs bij de faculteit Farmaceutische Wetenschappen, legt de vinger op de wonde: 'We zijn met te weinig voor de job.'

Door de werklast schuiven ook meer onderwijstaken op het bord van doctorandi en assistenten, waardoor de voorziene tijd die zij aan onderwijs mogen besteden vaak wordt overschreden. 'We zitten met een serieus probleem op dat vlak', bevestigt Wouter Devroe, decaan van de faculteit Rechtsgeleerdheid.

Aanstellen voor onderwijs?

Het is een publiek geheim dat de universiteit proffen in de eerste plaats aanstelt voor hun onderzoekscapaciteiten. 'Als je onderzoeksdossier niet veel voorstelt, weegt dat zwaarder door dan als je nog moet groeien op vlak van onderwijs', zegt Foulon.

Bij de exacte wetenschappen op Arenberg en de biomedische wetenschappen op Gasthuisberg speelt nog eens de specifieke structuur mee: de faculteiten staan er in voor onderwijs en de departementen voor onderzoek. En het zijn de departementen die de aanstellingen doen.

Aan Gasthuisberg komt daar nog de klinische praktijk bij. 'Voor de klinische taken in het ziekenhuis hebben de artsen voortdurend tijd te kort – tijd waaraan je niet ontkomt, en die het meestal haalt van andere aspecten, zoals onderwijs', vertelt Rik Lories, voorzitter van de beoordelingscommissie van de Groep Biomedische Wetenschappen.

Studentenvertegenwoordigers hebben al jaren kritiek op die beoordelingscommissies. Die adviseren over aanstelling en promotie, maar zouden te hard kijken naar onderzoek. Echt zeker is dat echter niet geweten, want er zitten geen studenten. 'Het is een black box, niemand weet precies hoe het verloopt', vertelt Anke Maes, mandataris bij de Studentenraad.

Onderwijsportfolio verhoogt kwaliteit

De universiteit werkt al een tijdje met onderwijsportfolio's voor bepaalde promoties. Dat zijn zelfreflecties waar professoren hun visie over onderwijsontwikkeling uitwerken en beargumenteren. Zo worden ze gedwongen om stil te staan bij hun onderwijs.

Het permanent kader is echter nog afwezig – iets wat Foulon graag veranderd wil zien. 'Een peer review-gesprek is een kans om een dialoog rond ambities te voeren. Je mag niet vergeten dat proffen ook goed onderwijs willen geven', gaat Foulon verder.

Het onderwijsportfolio meer verankeren is slechts een van de pistes die op de tafel liggen bij de Onderwijsraad, die nu in een werkgroep bezig is met het thema. De bedoeling is dat zij daarna concrete adviezen geven aan het beleid.

Evolutie binnen de loopbaan

Reflectie over de loopbaan bij de start is ook belangrijk. 'Jonge werknemers maken steeds vaker afspraken met hun departement over waarop ze eerst inzetten: onderwijs of onderzoek', aldus Lories. 'Het is pas in een later stadium dat ze moeten aantonen dat ze ook hoog scoren op dienstverlening en leiding geven.'

Er is wel al vooruitgang ten opzichte van vroeger, haalt Rik Lories aan. 'De tijd dat je voor de leeuwen werd gegooid is voorbij.' Een recente ontwikkeling binnen de loopbaan is het BKO-certificaat, een bewijs van didactische bekwaamheid dat je kan verkrijgen na een positieve onderwijsevaluatie. Dat is ook interessant voor andere werkgevers.

Hier ziet Jan Eggermont, voorzitter van de Onderwijsraad, nut in. 'Op lange termijn zal het een rol spelen of docenten zo'n BKO-certificaat halen. Het kan bijvoorbeeld als een sterk pluspunt gelden bij bevorderingen.'

Plaats van studentenbevragingen

De rol van studenten is cruciaal in dit dossier, onder andere via de studentenbevragingen. Toch lopen die niet altijd even goed: de lage responsgraad bedreigt de kwaliteit en de feedback is niet altijd constructief.

'Ik denk dat je nog altijd via die cijfers een goed beeld krijgt', stelt Devroe. 'Dat is de enige keer dat je structurele feedback krijgt op je onderwijs van studenten.' Al te beledigende commentaren kunnen achterwege gelaten worden.

'We moeten af van het hele wij-zij-verhaal', vindt Anke Maes. 'Wij tegen de professoren: we moeten meer denken over het onderwijs als co-creatie.' Zo wil ze de onderwijsbevraging meer ombuigen naar constructieve feedback. De student kan daarbij gezien worden als de ervaringsdeskundige.

De duidelijke terugkoppeling naar het onderwijs en studenten is nog niet altijd aanwezig, aldus Maes. 'Er schort nog heel wat aan het systeem – het was nodig dat we dat herbekeken.'

Professors of practice

Om het evenwicht tussen onderwijs en onderzoek te helpen herstellen, kunnen professoren vanaf volgend jaar steunen op een aantal professors of practice. Dit zijn toonaangevende personen uit de praktijk die een plaats krijgen in het onderwijs.

Eggermont ziet het belang van dit systeem in: 'Het is een manier om externe expertise in de opleiding binnen te brengen, om een link tussen het werkveld en de academische wereld te maken.'

Werkgroep

Daarnaast kan er ook binnen de eigen omgeving nog meer samengewerkt worden. 'We moeten durven afstappen van het idee van één vak, één prof', zegt Foulon. Zo zou ook de collegialiteit verder bevorderd worden: meer samenwerken in plaats van competitie.

Tot slot speelt de actualiteit ook een rol in discussies over onderwijs, merkt Foulon op. 'COVID-19 zorgde voor een professionalisering triggered by urgency, opeens moest iedereen wel bezig zijn met hoe je onderwijs organiseert. Het zorgde voor een nieuwe openheid en dialoog, ook over het nut van hoorcolleges en alternatieven.'