'FFP2-maskers voor een examen van drie uur vond ik geen correcte optie'

De KU Leuven koos deze examenperiode wederom voor een andere aanpak dan collega-universiteiten. Maandagavond kwam ook de aankondiging hoe het volgende semester zal starten: opnieuw met zoveel mogelijk fysieke en online lessen, maar inclusief chirurgische mondmaskers. Het valt op hoe de instellingen uiteenlopen.

Hoe komt het dat chirurgische mondmaskers nu pas algemeen verplicht worden aan de KU Leuven? We weten toch al best lang dat die effectiever zijn?
Luc Sels: 'Dat heeft met twee factoren te maken. We hebben de beslissing voor het eerst genomen voor de januari-examens, die eigenlijk de eerste examens waren die plaatsvonden in de piek van een golf. We bereidden ons toen voor op scenario's met enorm veel inhaalexamens. Dat wilden we absoluut vermijden.'

'Een nog belangrijkere factor is de omikronvariant, die een besmettelijkheid heeft waartegen zelfs delta nog klein bier was. Het is te verwachten in een pandemie dat je virusmutaties krijgt die alsmaar besmettelijker en minder ziekmakend zijn.'

'Er zijn heel veel stoffen mondmaskers, zeker met ingebouwde filter, die perfect veilig zijn en eigenlijk duurzamer zijn dan een chirurgisch mondmasker. Maar daar heb je geen controle over. Op CE-gelabelde chirurgische maskers daarentegen worden de meeste tests op het vlak van effectiviteit van mondmaskers uitgevoerd.'

'Sinds de examens zijn we min of meer gewend aan de chirurgische maskers, dat speelt ook mee. Bovendien maken we de piek van de golf nu pas mee. We zijn optimistisch dat in februari – tenzij als de BA.2-variant opkomt – de cijfers zullen dalen. De plicht om chirurgische mondmaskers te dragen ga ik niet langer aanhouden dan nodig. Het kan perfect zijn dat na enkele weken de verplichting wegvalt om specifiek chirurgische maskers te dragen. Maar we willen wel eerst zien dat we de piek voorbij zijn.'

Heeft u schrik voor de 'comfortmaskers' waar veel studenten mee rondwandelen? Aan de buitenkant zie je geen verschil met chirurgische maskers.
'Dat klopt. Ik kan absoluut niet garanderen dat alle studenten met een CE-gelabeld chirurgisch mondmasker zullen rondlopen. Maar het signaal geven dat dit belangrijk is, zal in mijn optimistische inschatting ettelijke tientallen procenten studenten overtuigen om toch voorrang te geven aan veiligheid en echte chirurgische maskers te kopen.'

'Als dat bij sommigen niet lukt, so be it, maar elke student die het wel doet en de oproep volgt, is een winst.'

De voorzorgsmaatregelen tijdens examens waren bedoeld om een tsunami aan inhaalexamens tegen te houden, maar is een examen dan zo'n risicosituatie? Hebben er daar al vaak besmettingen plaatsgevonden?
'Dat is een merkwaardige vraag, als ik zo vrij mag zijn. Er zijn nog heel weinig besmettingen voorgekomen bij vorige examens, maar die vorige examens vonden allemaal plaats in een dal tussen twee golven.'

'We hebben nu een maand achter de rug waarin besmettingen soms stegen met 60.000 per dag – gemeten besmettingen, dus je moet rekenen dat we wellicht dagen hebben gehad met in totaal wel 150.000 of 200.000 besmettingen. Aan dat tempo heb je niet lang nodig om een hele maatschappij besmet te krijgen.'

'Velen onder ons weten niet eens of ze besmet zijn, omdat de boostervaccins vooral het ziekmakende effect van besmetting heel sterk reduceren. Er zijn ongetwijfeld besmette studenten een examen gaan doen. Als je dan de risico's inschat, wil je een beschermingsmuur opbouwen.'

Waarom ging de KU Leuven dan niet voor FFP2-maskers bij alle examens, zoals aan de UGent of de UAntwerpen?
'Een belangrijke reden is dat wij sinds het begin plannen met een 1 op 4-verhouding in de examenlokalen. Aan andere universiteiten was men misschien wat optimistischer over het verloop van de pandemie. Wij hadden het gevoel dat we – in combinatie met verantwoordbare CO₂-niveaus, goede ventilatie, de afstand die we garanderen en FFP2-maskers in de meest kritieke situaties zoals mondelinge examens – wel rond zouden komen met chirurgische maskers.'

'In de handleidingen van FFP2-maskers – bijvoorbeeld die ik nu draag – staat doorgaans dat je ze maximum 75 of 90 minuten mag dragen, en daarna een half uur moet afzetten. Dat is omdat je natuurlijk veel minder vlot ademt. Voor een drie uur durend examen vond ik dat eigenlijk geen correcte optie.'

'Een van de redenen waarom ik ook voorzichtig wil zijn in de brede veralgemening van FFP2-maskers, is omdat je dan terug tekorten creëert in de zorgsector. FFP2-maskers zijn nogal duur om te maken en je mag ze in principe maar een dag dragen. Een tekort wil ik niet op mijn geweten hebben.'

Het viel op dat de KU Leuven niet systematisch mondmaskers uitdeelde, maar de UAntwerpen en de UGent deden dat wel. Waarom?
'Dat moet je misschien ook aan hen vragen. Het heeft niets te maken met kosten, want ik denk dat op dat vlak de KU Leuven meer aankan dan de andere twee samen. Het heeft vooral te maken met het sensibiliseringseffect. Als wij de oproep lanceren om mondmaskers aan te kopen, dan zorg je ervoor dat men chirurgische mondmaskers in huis heeft. Ook op andere plaatsen neemt dan de kans toe dat studenten er een zullen dragen.'

De beslissing over medische mondmaskers was al halverwege december genomen. Waarom werd die pas vier weken later gecommuniceerd, een paar dagen voor het eerste examen?
'Ik wou zeker zijn dat we de voorraad hadden voor studenten die zelf geen masker bij zich hebben. En ik wilde in de voorbereidingstijd voor de examens geen bijkomende ongerustheid creëren, zolang je zelf nog niet alle evidentie hebt over de impact van omikron. De variant dateert nog maar van een paar maanden geleden, dat mag je niet vergeten.'

'In december hebben we beslist om, als omikron doorbreekt, chirurgische mondmaskers te verplichten. Ik heb er geen spijt van om te wachten, ik zou dat zo opnieuw doen. En het is misschien mijn christelijke opvoeding, maar die enkele kerstdagen en familiedagen in de weken voor de examens wou ik niet verstoren.'

Tegelijk met de maskerregels communiceerden jullie de Leuvense boostercampagne. Hoeveel niet-gedomicilieerde studenten hebben zich laten boosteren in Leuven?
'Net geen 2000. We zetten dat voort, want tijdens de examens zijn er natuurlijk minder studenten die hun booster laten zetten. Ik hoor ook dat onze oproep ervoor heeft gezorgd dat meer studenten voor hun booster in hun thuisgemeente zijn gegaan. Dus het werkelijke effect zal boven de 2000 liggen.'

Zijn er veel inhaalexamens te wijten aan bijwerkingen van het vaccin?
'Daar hebben we geen indicatie van. Maar ik vermoed van niet, want anders zouden we dat gehoord hebben van onze examenombudsen. We weten enkel dat 2% van de examens een inhaalexamen krijgt. Dat is ook 2,5% is aan sommige faculteiten.'

Wat is die 2% in absolute aantallen?
'Dat ga ik opzoeken. Voor alle duidelijkheid, een stijging van één naar twee procent is voor ons een bestcasescenario, maar is voor een examenombuds een verdubbeling van het werk. Het is met de inspanning van heel velen gelukt en ik wil hen ook allemaal bedanken.'

'Ik wil eigenlijk ook wel de studenten van harte bedanken, want de KU Leuven werkte met een verklaring op eer bij afwezigheid omwille van besmettingen of quarantaine. De lage cijfers van de inhaalexamens bewijzen voor mij dat de studenten daar geen misbruik van hebben gemaakt – wat ik ook niet verwacht had, voor alle duidelijkheid.'

Er was in december schrik dat er examenkansen verloren zouden gaan door de vele besmettingen. Gaat dat nu het geval zijn?
'De inhaalexamens zijn met alle faculteiten doorgepraat en ze zijn ingepland. Dat gaat dus lukken. Maar inderdaad, om een idee te geven: we hadden zelfs een scenario waarin je de drie examenweken gewoon een tweede keer plant. De eerste week herneem je in de lesvrije week, de tweede week doe je in de eerste week van het tweede semester (dat dan een week later opstart), en de derde week in de paasonderbreking. Zo'n scenario heb je nodig als de uitval naar 20 procent of meer gaat.'

Hoe motiveert u het personeel om die extra inspanningen van online en fysiek onderwijs te blijven leveren?
'Ik moet zeggen, het kraakt soms aan die kant. Ik maak me daar heel veel zorgen om. Het is ook goed om in het publieke debat die balans aan te houden. Het mentaal welbevinden van studenten heeft terecht een heel hoge prioriteit gekregen. Maar de situatie waar nu veel collega's mee te maken hebben – twee of drie kinderen thuis, alledrie besmet van school terug, twee werkende ouders – ja, los het maar op hè.'

'Dat is één factor. Ten tweede leidt de onderwijsaanpak soms tot heel moeilijke situaties. Soms zijn er zo weinig studenten fysiek aanwezig in de les dat je op een kantelpunt komt. Volledig online gaan kan dan kwaliteitsverhogend zijn voor iedereen.'

Dat bedoelt u dan ook met uw e-mail naar het personeel dat de regels 'niet in steen gebeiteld' zijn?
'Inderdaad. Wat ik nu merk in de faculteiten – en dat stelt mij ergens wel gerust – is dat iedereen het model dat we uitgewerkt hebben echt wel gaat vasthouden voor de bacheloropleidingen. De vragen naar uitzonderingen komen eerder vanuit de kleinere masteropleidingen.'

Hoe houdt de universiteit het draaglijk voor het personeel?
'Wat we doen voor studenten, doen we ook voor hen, bijvoorbeeld op vlak van mentaal welbevinden of sportbeoefening. Bij promotiebeslissingen kunnen professoren covidspecifieke omstandigheden aangeven – periodes van uitval kunnen dan meetellen op dezelfde manier als bijvoorbeeld zwangerschapsverlof of palliatieve zorg. En net voor de kerstvakantie hebben we besloten om het noodfonds voor doctorandi stevig uit te breiden. Personeel kan ook makkelijker vakantiedagen uitstellen, en zo kan ik nog andere maatregelen opnoemen.'

Hoe staan de KU Leuven-virologen tegenover de aanpak van de KU Leuven?
'Er is wel twijfel geweest toen ik die beslissing nam: als tachtig procent van de studenten voor on campus-onderwijs kiest, zitten we niet meer in een veilige situatie. Ik heb toen gepleit om het een kans te geven en te zien wat de feitelijke bezetting zou worden.'

'We hebben achteraf de steun gekregen van onze experten. Op niveau van de overheid worden er geen kaders meer uitgetekend, maar dat is voor mij ook niet nodig: er is wellicht geen instelling met zoveel expertise aan boord als de KU Leuven.'

'We proberen om verschillende belangen in balans te houden. Vorig jaar lag dat veel gevoeliger, toen andere universiteiten in code rood gingen terwijl wij nog in geel zaten. Toen was de kritiek in de pers heel hard en stevig. Ik denk dat we die keuze toen ook wel konden verantwoorden. Aan de KU Leuven is altijd het gevoel sterker geweest om mogelijkheden voor contactonderwijs te behouden. Tot hiertoe, hout vasthouden, al bij al met een goed resultaat.'