Dossier K

Eeuwenlang al is de identiteit van de KU Leuven ontegensprekelijk katholiek. Het is het wezen van de universiteit, maar ook haar tegenpool; een plek waar humanisten, thomisten en relativisten de revue passeerden en waar wel eens een robbertje werd uitgevochten. In 2011, meer dan vijfhonderd jaar na de oprichting, kopte Veto: ‘K blijft, Katholiek weg’. Kerk en unief, gescheiden van tafel en bed.

Hoewel de universiteit zich altijd in een spanningsverhouding tot de Kerk verhield, is 1985 symbolisch gezien een sleuteljaar. Een tijd waarin de bisschoppen in de inrichtende overheid van de universiteit pleiten voor een loyaliteitsverklaring van kandidaat-rectoren aan de katholieke Kerk. Rector De Somer, uitgerekend de eerste rector die democratisch verkozen werd en dus die niet door de bisschoppen was aangesteld, gaf een historische speech in het bijzijn van Paus Johannes Paulus II. De Somer eiste ‘de vrijheid tot dwalen’.

‘Hij was iemand met een enorm gezag’, zei historicus Jo Tollebeek twee jaar geleden hierover aan Veto. ‘In zekere zin was het een bevrijdend moment. Vooral omdat de paus, die bekend stond om zijn conservatisme, zo op zijn plaats werd gezet.’ Een symbolisch moment, maar veel veranderde het niet.

Onder Paus Benedictus XVI stegen de spanningen opnieuw. Ratzinger riep toenmalig rector Marc Vervenne op het matje. De universiteit moest zich in het Vaticaan komen verantwoorden voor haar onderzoek met embryo’s. Vervenne was dan weer een voorvechter van de onafhankelijkheid van onderzoek in de geneeskunde. Het botste; in 2007 dreigde onze alma mater zelfs even haar erkenning als katholieke universiteit kwijt te spelen.

Reflectie

Rector Mark Waer, Vervennes opvolger, werd dan weer geconfronteerd met een hoop vraagstukken tezamen. Het pedofilieschandaal liet de Kerk daveren op haar grondvesten - de term ‘katholiek’ werd vuil. Daarnaast deden de verdere internationalisering en het diversiteitsvraagstuk de universiteit haar eigen identiteit bevragen. Tijd voor een uitgebreide reflectie dus.

Waer stuurde een aankondiging naar de universitaire gemeenschap: ‘De actuele gebeurtenissen in de kerk zetten aan tot discussie en reflectie over de interne verhoudingen binnen de kerk en de rol van de kerk in de samenleving. De K.U.Leuven wil een kritisch constructieve bijdrage leveren aan dat debat.’ In de winter van 2011 volgde een uitvoerige debatreeks in het Metaforum, de interdisciplinaire denktank van de KUL.

Wat daaruit voortkwam, lijkt in alles op het stunt en vliegwerk van een Belgisch, politiek akkoord. De bestuurlijke band met de Kerk verdween en bisschoppen zetelen sindsdien nog slechts met een raadgevende stem in de inrichtende overheid. Ook werd een naamsverandering doorgevoerd. De afkorting 'K.U. Leuven' verdween, en werd vervangen door ‘KU Leuven’ als volledige naam. Hoewel de katholieke stempel duidelijk behouden bleef, vind je de term ‘katholiek’ niet meer terug op de site of in officiële documenten. Naar buiten toe presenteert de universiteit zich bovendien als ‘University of Leuven’. Intussen rijdt de trein verder.

Zes jaar later

Zes jaar later stelt de vraag zich dus nog steeds: is de KU Leuven nog katholiek? ‘Ja, en niet alleen omdat het in de naam staat’, klinkt het bij Lieven Boeve, directeur-generaal van het katholieke onderwijsnet. Maar wat typeert de KU Leuven ten opzichte van niet-katholieke universiteiten zoals de VUB en UGent? ‘Oh, maar ik denk dat die universiteiten ook veel katholieker zijn dan ze zelf zouden toegeven’, aldus Boeve. ‘Het volstaat om te vergelijken met de rest van de wereld om te zien hoeveel die religie onze Vlaamse samenleving als geheel vorm heeft gegeven.’

Boeve vat de K-discussie samen als de vraag of je pluralistisch en katholiek tegelijk kunt zijn. ‘Als je niet-katholieken wil ontvangen, kun je dan niet beter de K schrappen?’, blikt Boeve terug. ‘Dat is een valse tegenstelling, omdat je er dan vanuit gaat dat een katholieke universiteit niet in staat is om mensen van andere opvatting in haar midden toe te laten. Om de ander goed te kunnen ontvangen, moet je weten wie je zelf bent.’ Eenzelfde inzicht klinkt bij rector Luc Sels. ‘Het gaat erom de katholieke traditie naar een meer moderne versie te vertalen.’ Sels ziet dan ook geen reden om de K-discussie te hervatten. ‘Ik ben tevreden met de situatie zoals die nu is.’

Een katholieke dialooguniversiteit dus, een model waar ook Mathijs Lamberigts, decaan van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen, zich achter kan scharen. ‘Een katholicisme dat apologetisch is, heeft volgens mij geen enkele levenskans. Dat mag je voor mijn part meegeven met de vuilkar. Wat is katholicisme in de brede zin van het woord? Openheid voor de veelheid van opvattingen en vanuit die openheid van mening verschillen. Maar met respect.’ Zo kregen ook sprekers van andere religies in de - weliswaar katholieke - eucharistieviering naar aanleiding van de opening van het academiejaar een plaats.

Christelijk

De decaan ziet echter nog veel uitdagingen. ‘Je kunt niet zeggen dat de rooms-katholieke Kerk in Vlaanderen er florissant uitziet. Je moet op zulke momenten dan vooral kijken: waar zijn er gaten? Katholieken hebben altijd gezocht naar waar er noden zijn in de samenleving.’ De universiteit zou volgens hem dus een voortrekkersrol moeten vervullen in ontwikkelingssamenwerking en armoedezorg, maar ook in thema’s als sustainability en de milieuproblematiek.

Sels vult aan met het project om een mensenrechtencharter voor de universiteiten te ontwerpen. ‘We moeten vooral de christelijke waarden uitdragen in onze acties. Het is niet voldoende die waarden in te schrijven in de opdracht van de universiteit, ze moeten ook tastbaar zijn in concreet engagement.’ Die uitdagingen zijn volgens Lamberigts nog lang niet vervuld. ‘Daar is nog heel veel werk voor de katholieke universiteit. Er zijn dus nog vele redenen waarom wij die K nog lange tijd moeten aanhouden.'

De vraag blijft of antwoorden bieden op die uitdagingen niet even goed binnen een atheïstisch mens- en wereldbeeld kan. Daar is Lamberigts nog niet zo zeker van. ‘Bij sommigen zie je tegenwoordig een houding van: katholicisme, dat is oude koek, dat is voorbij. “Wat we zelf doen, doen we beter.” Daar ben ik niet zo zeker van, dat het allemaal beter is.’

‘Eenzaamheid is nog nooit zo groot geweest als vandaag - dat kun je toch moeilijk in de korf steken van de rooms-katholieke Kerk?’, waarschuwt de decaan. ‘Ik denk dat we moeten oppassen in een universitaire opleiding die persoonlijkheidsontwikkeling en future self promoot. Dat is op zich positief, maar we mogen dat niet gaan linken aan een groeiende individualisering.’