De woelige rectorverkiezing revisited met nieuw boek

Voor een keer geen rooskleurig verhaal over de kwaliteit van het onderwijs of hoe de universiteit als lichtbaken voor de samenleving functioneert. Amkreutz doet zijn boekje open over een kant van diezelfde universiteiten die zelden voor het voetlicht komt.

Ook in de academische wereld blijkt men niet vies van politieke spelletjes. Dat werd pijnlijk duidelijk tijdens de laatste rectorverkiezingen aan de grootste Vlaamse universiteiten. Tekenen van een bitsige en persoonlijke strijd doken op in Antwerpen, Gent en Leuven.

De rectorverkiezing in Leuven was een woelige, maar vooral erg onduidelijke periode, waar het laatste ongetwijfeld nog niet over is gezegd. Dat hij de deksel daarvan open trekt, wordt Amkreutz niet overal in dank afgenomen. ‘On-Vlaams’ vonden velen het, vertelt hij. Hij kon geen groter compliment krijgen, oordeelt hij zelf. ‘Als je als journalist niet honderd procent weet wat er gebeurd is, wil dat nog niet zeggen dat je er niets over kunt schrijven. Kijk naar het nieuwe boek van Bob Woodward over Trump.'

Wat zette u aan dit boek te schrijven?

'Ik begon als student met een heel rooskleurig beeld van de universiteit, ook niet volledig onterecht. Het is een prachtige plaats waar ook heel waardevol werk gedaan wordt. Maar dit boek gaat niet over onderzoek of de kwaliteit van het onderwijs. Ik zat net bij Veto toen de episode met rector Marc Vervenne begon. Hij moest vertrekken na een negatieve evaluatie. Eigenlijk werd hij afgezet door een machtige groep binnen de universiteit die hem niet goed genoeg vond. Bij mij zijn toen de schellen van mijn ogen gevallen - ook die macht en spelletjes horen bij de universiteit. Daarna heb ik mij daarin verdiept, en zag ik dat zo'n machinaties wel vaker terugkeren.'

Publicatiedruk

U beschrijft hoe universiteiten vandaag de dag enerzijds geen ivoren torens meer zijn, maar anderzijds ook minder en minder lichtbakens. Dat vooral die bitsige strijd naar de voorgrond treedt.

'Universiteiten zijn steeds meer publieke instellingen geworden. De overheid geeft steeds meer geld, waardoor universiteiten ook meer verantwoording moeten afleggen. Dat leidt tot publicatiedruk, enzovoort. Natuurlijk wil de samenleving dan ook weten waar universiteiten mee bezig zijn.'

Heeft die publicatie- en werkdruk een grote impact op het functioneren van een universiteit?

'Aan alle universiteiten is men ervan overtuigd dat daar scheefgroei is. Er zijn een aantal rectoren die fel campagne voerden met de belofte iets te ondernemen tegen de publicatiedruk. Luc Sels, rector van de KU Leuven, kwam met basisfinanciering op de proppen. Van de Walle, zijn tegenhanger aan de UGent, wilde het financieringssysteem herzien. Herman Van Goethem en Caroline Pauwels (rectoren UAntwerpen en VUB, red.) zeiden hetzelfde. Nu zie je daar breuklijnen. Want als je daar echt wat aan doet, is er altijd iemand die verliest.'

Luc Sels gaf in zijn openingsspeech aan de KU Leuven te kennen dat hij het probleem niet ziet. Volgens hem zijn media te sensationeel in hun berichtgeving over publicatiedruk en de ‘crisis in de wetenschap’ waartoe die zou leiden.

'Dat vind ik te gemakkelijk. Hij zei hetzelfde over onze berichtgeving over rooftijdschriften.'

Een verwaarloosbaar probleem, vond hij.

'Ik had daar moeite mee. Ik snap dat hij dat als statisticus zo bekijkt. Op de duizenden die daar niet in trappen, vond ik het toch vermeldenswaardig dat er academici zijn die daar wel in publiceerden.'

De impact van die tijdschriften is dan weer miniem.

'Dat maakt de vraag nog pregnanter. Waarom zou je het dan doen? Diezelfde retoriek zie je nu rond de zogenaamde crisis in de wetenschap. Ik zeg niet dat er een crisis is, maar fundamenteel of blue sky onderzoek maakt wel steeds meer plaats voor contractonderzoek met een duidelijke doelstelling. Carl Devos (politicoloog UGent, red.), Rik van de Walle, Rik Torfs, Herman Van Goethem, ... toch niet de minsten, en allemaal zeggen ze dat publicaties stukgoederen zijn geworden.

Ik vind het vreemd om dat dan te minimaliseren. Ik begrijp wel waarom Sels dat doet. De KU Leuven staat traditioneel heel sterk en heeft veel financieringsdecreten mee geschreven. Als de KU Leuven ingrijpt in dat model, dan kan ze wel eens veel geld verliezen.'

Het gaat om de centen?

'Dat vermoed ik. Dat is toch wat ik hoor achter de schermen. De KU Leuven staat op de rem voor een herziening, omdat ze momenteel goed bedeeld is. Heel wat decreten worden voorbereid door de KU Leuven. Er zijn conceptnota’s die een half jaar later bijna letterlijk het voorontwerp van een decreet zijn. De KU Leuven laat niet na om politici op te bellen. Andere universiteiten werden in het verleden geregeld onder druk gezet. Torfs geeft dat zelf toe.'

De slag om Leuven

De Leuvense rectorverkiezing was een erg bewogen periode. Hoe kijkt u er op terug?

'In het boek zegt Luc Sels dat het in Leuven nog erg meeviel in vergelijking met Gent. Daar ben ik het mee oneens. In Gent gebeurde het meer in de openheid. Er waren zelfs kampen op sociale media van decanen en proffen.

Er gebeurde er in Leuven ook heel veel, maar veeleer achter de schermen. In de laatste twee weken kwam veel ervan naar de oppervlakte en dan werd het plots erg gelijkaardig. Je zag klachten bij de pers belanden enkele uren nadat ze geschreven waren, een sperperiode die maar half functioneerde, de voorzitter van de kiescommissie die een gekke rol speelde.'

(Jos Vaesen, op dat moment directeur-generaal van de rectorale diensten, had een mail gestuurd naar Wim Robberecht, toenmalig vicerector voor de groep Biomedische Wetenschappen, met negentien namen van gelijkgezinde proffen die in het buitenland vertoefden. ‘Kan je aan wie betrouwbaar is een volmacht laten vragen?’, klonk het. De mail belandde in een mum van tijd bij Luc Sels. Die legde een klacht neer bij de kiescommissie, omdat hij zich vragen stelde bij de manier waarop Vaesen aan die gegevens was geraakt. Kort daarop belandde de klacht ook bij De Standaard, red.)

In het boek lijkt het alsof Sels zelf een rol heeft gespeeld bij dat perslek.

'Er zijn sowieso dingen gebeurd. Luc Sels zegt dat sommige dingen wellicht vanuit zijn team kwamen. Rik Torfs zegt dat Sels zich bij hem heeft geëxcuseerd voor wat er gebeurd is.'

Heeft Sels dat bevestigd?

'Voor zover ik weet niet. Sels zegt dat het voor hem een gepasseerd station is en dat hij nu in regeringsmodus zit. Dat hij nu ook doorwerkt met de mensen die er zaten en niemand iets kwalijk neemt.'

Hetzelfde met de mail van Herman Daems, op dat moment voorzitter van de kiescommissie. Ook daar heel wat onduidelijkheid over hoe de vork precies in de steel zat.

'Het enige wat we weten is dat Daems beide kandidaten om een laatste boodschap aan de kiezer vraagt, zoals bij de vorige rectorverkiezing. Die boodschap zou net voor de sperperiode naar alle stemgerechtigden worden uitgestuurd in een gezamenlijke mail van beide kandidaten. Daems vroeg ook om op de hoogte te worden gebracht wanneer kandidaten gepersonaliseerde mails verstuurden.

Luc Sels heeft in meerdere mails gezegd dat hij zich het recht voorbehield niet deel te nemen aan de gezamenlijke mail. Uiteindelijk werd enkel de mail van Torfs verstuurd. Sels zelf stuurde nog gepersonaliseerde mails uit die ook na de sperperiode soms nog binnenkwamen. Daems zelf verklaarde dat hij handelde naar een gemaakte afspraak.'

Heeft Sels dan ooit wel toegestemd met de mail?

'Voor zover ik weet niet. Ik heb er geen bewijs van. Sommige betrokkenen melden dat het feit dat Daems de mail verstuurde, wijst op een eerder gemaakte belofte. Die redenering kan ik volgen.'

Is het niet gek dat Daems handelde tegen het advies van de kiescommissie in? Die oordeelde immers dat er geen enkele mail verstuurd mocht worden, omdat de kandidaten het niet eens waren.

'Dat is gek, ja. Voor alle duidelijkheid, ik weet niet wat er in die commissie is gebeurd. Er wordt me verteld dat de commissie het er inderdaad niet mee eens was. Torfs dreigde uit de rectorverkiezing te stappen toen hij hoorde wat de commissie had besloten. Heeft Daems zo gehandeld uit schrik dat er iets met de verkiezing zou gebeuren, heeft hij zo gehandeld omdat hij overtuigd was van de gemaakte afspraak? Ik heb hem toentertijd gebeld en toen zei hij heel duidelijk dat er een afspraak was.'

Als u zoveel vertrouwen hebt in zijn verhaal, wat dan met de kiescommissie?

'Voor alle duidelijkheid, mijn mening doet niet terzake. Er is een gekke mail vertrokken, in eender welk opzicht. Een mail van Torfs zonder Sels en Sels die onmiddellijk op Facebook reageert dat zoiets precies is waarom hij opkomt. Vervolgens stuurt Sels gepersonaliseerde mails uit. Daems zei dat hij handelde naar gemaakte afspraken. Tegelijk floot de kiescommissie hem terug. Al die zaken maken deze passage relevant. Het is aan de lezer om erover te oordelen.'

U laat wel veel aan de lezer. Die wordt meegenomen in een verhaal waarvan hij de details niet kent, maar dat op cruciale plaatsen wel open blijft.

'Soms is dat lastig, maar de lezer is volwassen genoeg om zich een beeld te vormen. Als je als journalist niet honderd procent weet wat er gebeurd is, wil dat nog niet zeggen dat je er niets over kunt schrijven. Kijk naar het nieuwe boek van Bob Woodward over Trump. Hij gaat ook op zo'n manier te werk.'

U hebt inmiddels wel een oordeel kunnen vormen over welke versie meer waar is?

'Volgens mij was Sels nooit van plan om die mail te sturen. Ik denk dat Herman Daems dacht dat hij dat wel van plan was en vanuit een bepaalde visie handelde en op een gegeven moment vast zat. ‘De voorzitter is verscheurd’, dat is een zin waarin ik mijn mening een beetje meegeef. Ik denk dat dat ook zo was. Ik denk dat Daems naar Torfs toe beloftes had gemaakt.'

Werd Daems door Torfs onder druk gezet?

'Torfs was zeer misnoegd. Hij dreigde om uit de verkiezing te stappen. Dat kun je druk noemen, maar ook frustratie of paniek. Dat mijn focus vooral op die sperperiode ligt, spreek ik tegen. Ik focus ook op het feit dat Torfs zich kwaad heeft gemaakt bij de commissie. Het gaat me vooral om hoe persoonlijk het was en of we zo'n gang van zaken wenselijk moeten vinden.'

U vraagt zich af of het wenselijk is dat het heel persoonlijk is, maar is het niet logisch dat kandidaten zich opwerpen als elkaars antipode?

'Natuurlijk. Wat Sels betreft zegt een oud-rector in het boek dat hij maar één kans had en dat was door weinig beleidsveranderingen aan te kondigen maar vooral door een ander mens te zijn dan Torfs.'

U schrijft dat vooral Sels op de man speelde.

'Sels heeft de campagne op die manier afgetrapt, dat heeft wel de toon gezet.'

Torfs deed dat minder?

'Torfs deed dat ook wel af en toe. Ik ben hier niet om de verdediging van eender wie op te nemen. Er bestaan geen heilige boontjes op plaatsen waar macht is. Wat wel opmerkelijk was, is dat beide rectorverkiezingen op persoonlijke wijze van start gingen.

In Gent verklaarde De Paepe dat ze onder druk gezet was. In Leuven zei één kandidaat dat de andere de universiteit te arrogant heeft gemaakt. Later zei hij dan dat het een botsing van visies was, niet van persoonlijkheden en dat hij niet op de man heeft gespeeld. Dat kan hij nu vinden, maar je kunt dat moeilijk ontkennen.'

Wat zette u aan om die onzekere episodes te brengen?

'Het boek is een verhaal van personen, die voor een deel hun eigen verhaal vertellen. Zaken waarvan ik kon checken dat ze niet kloppen, staan niet in het boek. Overal heb ik minstens twee of drie bronnen.'

Een andere spraakmakende passage uit het boek is die over Wim Robberecht. In het boek trekt u zijn motieven in twijfel. Het is immers goed mogelijk dat Robberecht expres de mail van Vaesen lekte. Maar in het boek wordt op basis van één bron geclaimd dat hij ook onderhandeld zou hebben met Sels voor een postje. De passage wordt afgesloten met een vrolijke Robberecht die met de steun van Sels CEO van het UZ Leuven wordt. Is dat geen sterke insinuatie?

'Vrolijk schrijf ik niet, maar hij zal hopelijk wel vrolijk zijn. Mijn werkwijze is daar heel duidelijk. Ik vind het geen insinuatie. Het enige wat ik weet is dat tijdens die periode en in de nasleep ervan verschillende mensen met zeer veel kennis over de universiteit, en zeker niet alleen maar voorstanders van Torfs, vertelden dat dit niet per ongeluk gebeurd is. Als ik meerdere bronnen heb die dat zeggen, dan moet ik dat meegeven. Het zijn echt solide bronnen, ik kan jammer genoeg geen namen noemen.'

Wat zei Robberecht daarop?

'Robberecht zegt dat het per ongeluk gebeurd is. Hij zegt dat hij zich erg geneert en dat het moeilijk is om zijn versie te bewijzen.

De timing is erg belangrijk. De mail van Vaesen vertrekt ‘s avonds. De volgende morgen stuurt Robberecht de mail door naar een een groep vakgroepvoorzitters. Nog geen drie uur later is die mail niet alleen bij het team van Sels beland, maar is er een klacht naar Daems en de leden van de commissie vertrokken. Nog geen dag later staat het in De Standaard. Dat is opvallend. Zo snel krijg ik dat soort zaken normaliter niet in mijn mailbox.

Gezien het feit dat het op dat moment in De Standaard een mogelijke game changer wordt genoemd, vind ik dat ik dat niet mag verzwijgen in het boek. Ik wijs er alleen maar op dat op herhaalde momenten mensen op een bepaalde manier in de media komen en nadien verbonden blijven aan of zelfs een mooie andere functie krijgen bij Sels. Robberecht is de enige persoon uit Torfs’ team die er nu nog zit en gedelegeerd bestuurder van het UZ Leuven is geworden. Als je wil concluderen dat hij daar zit omwille van zijn verdiensten voor de universiteit, kan dat voor mij perfect.'

Het is algemeen geweten dat u een goede relatie hebt met Rik Torfs. Heeft dat een invloed gehad op het boek?

'Ik denk dat hij daardoor veel heeft willen vertellen. Als je ziet wat er nu van nieuws naar buiten kwam, dat was zeker niet positief voor hem. Zeker niet wat betreft de UHasselt of de politieke invloed aan de KU Leuven. Ik ben geen beschermengel voor deze of gene persoon, ik ben een journalist. Net zoals wanneer hij zei dat de UHasselt braddeert met diploma’s. Dat was in een interview met mij. Achteraf gezien ondervond hij daar schade van. Dat is niet voor mijn rekening.'

Remy Amkreutz, Onder rectoren, Van Halewyck, 222 pagina's, € 21,99.