De ochtendstond heeft onderwijs in de mond

Het Gemeenschapsonderwijs (GO!) kwam afgelopen weken in de pers met een nieuwe visienota waarin ze pleiten voor minder rigide regels over het start- en einduur van scholen. Saskia Lieveyns, hoofd van de pedagogische begeleidingsdienst van het Go! nuanceert dat echter: 'Wat er gebeurd is, is dat de pers één aspect van het groter verhaal heeft uitgelicht.'

Het concrete voorstel heet 'GO! poolstervisie 2030' en houdt een nieuwe kijk in op leren, op de organisatorische aspecten en het doorbreken van de schoolmuren naar andere instellingen toe.

GO! poolstervisie 2030

'We hebben daarbij nagedacht over de school van de toekomst. Voor ons ziet die school er helemaal anders uit dan hoe we een school vandaag zien. We behouden wel het concept van een school, maar in realiteit wordt het een heel hybride gegeven', stelt Lieveyns.

Lieveyns legt uit: 'De school is een ankerplek waarbij een gemeenschap van leerlingen en onderwijsgevende leerkrachten elkaar vinden, maar waarbij ook een aantal zaken op andere plaatsen en op andere tijdstippen kunnen gebeuren.'

Deze klaring is verhelderend, zeker omdat experts kritiek hadden op hoe het voorstel werd afgeschilderd in de pers. Het sociale mediagebruik verminderen voor het slapengaan en het feit dat tieners toch manieren vinden om stiekem langer op te blijven werden aangehaald in de media.

Nieuwe kijk op leren

GO! poolstervisie 2030 gaat in op twee aspecten die ze concreet willen verbeteren. Zo wil ze werk maken van een nieuwe kijk op leren.

Hun strategisch plan vertrekt vanuit een gepersonaliseerd traject waarbij ze inspelen op de verschillen tussen leerlingen: zij kunnen elk het traject volgen dat het beste inspeelt op hun leernoden. Zelfregulerend leren, zo heet dat.

Er blijft genoeg tijd voor het klasgebeuren: er zijn een aantal momenten waar studenten leren in groepsverband. Leerkrachten worden dan coach die leerlingen begeleiden in hun eigen leerproces.

Lostrekken van tijd en ruimte

GO! wil de organisatie van het onderwijs fundamenteel herzien. Zo willen ze naar ruimte en tijd toe muurtjes doorbreken. Denk aan meer samenwerking met het deeltijds kunstonderwijs, het volwassenenonderwijs en het bedrijfsleven, maar ook bijvoorbeeld een schooldag flexibeler inrichten.

Dat laatste is nu net wat uit context werd getrokken in publicaties. Het gaat voor GO! niet zozeer om de schooldag later te laten beginnen, maar eerder om de leerlingen de leermomenten vrijer te laten inrichten.

Zo kan de leerling de dag beginnen met studietijd, of een gesprek met een begeleider of coach. Langer slapen is ook een optie, maar lang niet de enige. De dag rustiger beginnen kan zijn wat het tienerbrein nodig heeft.

Wettelijke en praktische beperkingen

Ook het einde van de schooldag kan flexibel worden, maar dan moet het secundair onderwijs een voorbeeld nemen aan de leercentra van het hoger onderwijs.

'Ook voor ons zou het een meerwaarde zijn om onze leercentra na 17u ter beschikking te hebben voor flexmomenten of individuele studie, al dan niet onder begeleiding van een coach of in samenwerking met externe organisaties. Niet iedereen heeft huisvesting die toelaat om op een rustige en geconcentreerde manier te werken', zegt Lieveyns.

Op dit moment is het wettelijk echter niet mogelijk om na 17u les te geven in het secundair onderwijs. Lieveyns noemt nog een uitdaging: 'Een van de zaken waar je op stuit is dat dat op een of andere manier begeleid moet worden, zelfs in de meest minimale vorm. Er moet iemand zijn om de deuren open en toe te doen.'

Ook het maatschappelijk ritme vergemakkelijkt de invoering van flexibilisering niet, aldus Lieveyns: 'Veel jongeren worden door hun ouders gebracht, als die op weg zijn naar hun werk. De tijden zitten dus vast aan de arbeidstijden.'

'Betekent dat dat er nooit iets kan veranderen? Neen, maar wel dat dat wellicht wat meer tijd zou nodig hebben', besluit Lieveyns. De mogelijke verwezenlijking van dit onderdeel uit het strategisch plan zal kortom een werk van lange adem zijn.

Niet overtuigd

Wat houdt flexibilisering nu eigenlijk in? Het is een aanpak van leren die de teugels vaak meer in handen geeft van de leerlingen zelf en waarbij de leerkracht eerder als coach functioneert.

Pedagoog Pedro De Bruyckere is niet overtuigd omdat doel en middel soms beter niet verward worden. Het is cruciaal dat je beseft dat zelfregulatie een belangrijk doel is van onderwijs, maar de weg er naartoe kan behoorlijk verschillen met dat einddoel.

Volgens hem is beperkte keuze in het begin net nuttig. Leerlingen zitten op een leerlijn waar ze met beperkte keuze beginnen en naarmate hun competenties vorderen deze leren uitbreiden en meer zelfstandigheid krijgen.

'In welke mate leg je de regie van het leerproces bij de leerlingen?', vraagt De Bruyckere zich af. 'Leerlingen die daar sterker mee om kunnen gaan, die zich beter kunnen inschatten, komen daar dan beter uit. Zo riskeer je een mattheuseffect. Verschillen tussen leerlingen kunnen groter worden, wat de Nederlandse inspectie ook al vaststelde.'

'Wanneer, waar en bij wie zet je de onderwijsaanpak in? Bijvoorbeeld in geval van geen voorkennis is het handiger dat de aanpak leerkrachtgestuurd is. Variatie van werkvormen is belangrijk, want enkel directe instructie kan negatief uitpakken voor de motivatie. Het is niet dit of dat', vervolgt De Bruyckere.

Wordt de leerkracht vergeten?

Op onze vraag wat hij zelf vindt van flexibeler onderwijs, reageert hij: 'Los van het tienerbrein zijn er ook ochtend- en avondmensen, maar ik ben geen chronobioloog, ik ben maar een simpele pedagoog.'

Ook Lieveyns speelt in op de nachtuilen en de ochtendraven: 'Zoals er verschillende stijlen zijn binnen leraren, zijn er ongetwijfeld ook daar verschillende chronotypes te vinden bij die leerkrachten. Sommigen voelen zich eerder geroepen om in de ochtend in die een-op-een begeleiding in te staan, en anderen in de namiddag.'

De leerkracht wordt volgens De Bruyckere ook vaak vergeten in dit verhaal. Er zijn nu eenmaal leerkrachten die zich niet kunnen vinden in de meer flexibele aanpak. Een gedragen visie hebben is soms belangrijker dan de visie zelf zodat bepaalde aanpakken die minder goed werken zo worden gecompenseerd.

Lieveyns reageert instemmend: 'Zolang we hen meenemen in waar het er voor hen toe doet, namelijk hen het beste onderwijs bieden, kan er veel.'