De luidste STEM in het onderwijs

De Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) stelt dat er meer aandacht nodig is voor STEM in het onderwijs, bij levenslang leren en in de brede samenleving. Begin oktober bracht de Raad een advies uit om dit probleem aan te kaarten. Deze aandacht is urgent om te voldoen aan de vraag naar STEM-profielen op de arbeidsmarkt.

STEM staat afgekort voor science, technology, engineering en mathematics. Het vormt een verzamelnaam voor technologische, technische, exact-wetenschappelijke en wiskundigeopleidingen en beroepen.

De juiste diploma's ontbreken

Wanneer je kijkt naar de top tien knelpuntberoepen van de VDAB, dan valt inderdaad op dat een groot deel binnen STEM valt. Vijf van de tien beroepen betreffen een technisch profiel of een ICT-beroep. Er zouden te weinig geschikte arbeidskrachten zijn die de juiste opleiding hebben gevolgd voor deze beroepen. Dat betekent dus dat er meer mensen moeten instromen in STEM-opleidingen, en vervolgens moeten doorstromen op de arbeidsmarkt, in STEM-beroepen.

De vorige tien jaar zijn de leerlingen die een richting volgen binnen STEM toegenomen, maar het laatste jaar is er vooral groei in het algemeen secundair onderwijs. In de technische opleidingen is deze groei gestagneerd en in de beroepsgerichte opleidingen is er een daling. De instroom vanuit het onderwijs zal dan ook niet volstaan om aan de groeiende vraag naar STEM-opgeleiden te voldoen.

Het tekort aan STEM-profielen is een oud zeer, maar met de vele transities op vlak van klimaat, energie en mobiliteit en met de economie die terug opleeft na de pandemie is het van groot belang dat deze functies ingevuld geraken. 'De economie leeft weer op, ondernemingen zijn in hoge mate op zoek naar technische profielen', stelt Mieke Valcke van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen.

Het belang van STEM

Economisch gezien spelen de STEM-sectoren een zeer belangrijke rol, en die neemt steeds toe. De toekomstperspectieven voor de groei van deze sectoren worden ruim ingeschat.

Door evoluties zoals digitalisering en algemene technologische vooruitgang wordt verwacht dat het aandeel van de STEM-sectoren in onze economie nog sterk zal groeien. Voorlopig lijken we in Vlaanderen dus met een steeds groeiend vraagoverschot te zitten.

Onderwijs speelt een cruciale rol in het Vlaamse tewerkstellingsbeleid. Vlaanderen wil naar een tewerkstellingsgraad van 80% tegen 2030. Dat betekent dat er grote inspanningen nodig zijn om mensen naar gepaste opleidingen te sturen of zich te laten bijscholen of heroriënteren.

Volgens Valcke is dit geen simpele zaak. 'Dat wil zeggen dat die mensen vaak ook opgeleid moeten worden. Het gaat niet alleen over initiële opleidingen, maar ook over bijscholingen gedurende heel de loopbaan.'

Een gebrekkige STEM-agenda

Om STEM te promoten lanceerde de Vlaamse Regering de STEM-agenda 2030. Zo hopen ze aan de STEM-tekorten tegemoet te komen en onder meer een hogere instroom in STEM-opleidingen te realiseren. De STEM-agenda bevat een overzicht van wat er vandaag al allemaal gebeurt en vier algemene doelstellingen die ze hopen te bereiken tegen 2030.

Ook de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen waarschuwt dat de STEM-Agenda 2030 die voorligt niet concreet genoeg is. 'De grotere doelstellingen in de STEM-agenda zijn op zich goed, maar de operationalisering ervan moet aantrekkelijker. In de agenda is er geen zicht op monitoring, geen financieel plan en zijn de prioriteiten te weinig duidelijk', liet Valcke ons weten.

Dat doet de vraag rijzen: wat kan er concreet gedaan worden? Hoe trek je meer mensen aan tot een STEM-opleiding? Françoise Chombar, voorzitter van het STEM-platform, stelt dat meer zichtbaarheid creëren voor de mogelijkheden en maatschappelijke relevantie van een STEM-opleiding het belangrijkste is.

'Je moet jongeren aanzetten om de link te leggen tussen STEM en wat je ermee kan aanvangen in het echte leven. Deze link is niet altijd zichtbaar.' De relevantie van STEM voor mens en milieu kan een grote aantrekkingskracht betekenen. Het STEM-platform wil dat aspect meer belichten.

De stem van STEM

Toch kan het hierboven geschetste verhaal wenkbrauwen doen fronsen. Recent werd er in de actualiteit nog aangekaart dat er een groot lerarentekort is. Daarnaast lijken ook taalopleidingen het minder goed te doen. Het lijkt dus niet enkel de STEM-sector te zijn die met een probleem zit.

Ook taalrichtingen trekken minder studenten aan. De algemene taalbeheersing gaat bovendien achteruit bij jongeren. Inge Arteel, hoofddocent Duitse Letterkunde aan de VUB, stelt dat er al veel aandacht gaat naar STEM in het secundair onderwijs maar dat er minder mogelijkheden zijn op gebied van talen.

De voornaamste reden voor de achteruitgang van talen ligt volgens haar in het gebrek aan carrièregerichtheid. 'Een studie die niet leidt tot een zekere job in de arbeidsmarkt vangt de ergste klappen – niet alleen talen, maar ook de andere opleidingen binnen letteren en wijsbegeerte. Tijd geven aan studenten om reflectie te ontwikkelen en om onafhankelijk van een arbeidsmarkt creatief te denken komt zo in verdrukking.'

De STEM-lobby

De nood aan specifieke opleidingsprofielen beperkt zich dus niet enkel tot STEM. De vraag naar een STEM-beleid komt zowel van de werkgeverskant als van de werknemerskant, beide vertegenwoordigd in de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen. Door adviezen in consensus via de SERV kunnen de werkgevers- en werknemersorganisaties meer wegen op het Vlaamse beleid.

'Werkgeversorganisaties pleiten voor goede en voldoende instroom. De tekorten belangen hen direct aan want het bedreigt de bedrijvigheid. De werknemersorganisaties zien de opportuniteiten van STEM voor sterke opleidingen en duurzame loopbanen', stelt Valcke.

De talensector heeft een minder grote economische lobbymachine achter zich staan dan STEM. Liesbet Heyvaert, decaan van de faculteit Letteren aan de KU Leuven, benadrukt echter dat STEM ook nood heeft aan taal. 'STEM vormt net als taal een fundamentele component van ons onderwijs en het is belangrijk om beide te promoten. De STEM-lobby geeft daarbij zelf keer op keer aan: "Wij willen ook sterke taalleerlingen."'

Samen sterker

De nood aan meer studenten in STEM is een feit. Toch zijn er ook andere noden binnen het onderwijs. Het aanmoedigen van STEM lijkt een nodige maatregel, maar één die uiteindelijk niet volstaat.

STEM is niet de enige sector met een vraagoverschot naar werknemers met de juiste opleiding. Ook Valcke beaamt dat de focus op STEM niet alomvattend is en dat er nog andere tekorten zijn, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs.

Het is belangrijk om te benadrukken dat taal en STEM elkaar nodig hebben, vindt Chombar. 'Taal versus STEM is eigenlijk een foute tegenstelling. Je hebt taal nodig voor STEM en omgekeerd. Je kan niet aan STEM doen als je je niet goed kan uitdrukken of taal kan interpreteren. Daarnaast gebruiken linguïsten technische oplossingen of moeten ze zich soms beroepen op statistiek. Zowel het Vlaams Talenplatform als het STEM-platform pleiten voor een degelijke basiskennis.'