De KU Leuven: arrogant of competitief?

Een quote die prompt symbool werd van de tegenstelling in aanpak met zijn tegenstrever, huidig rector Rik Torfs. ‘Sels zal een houding moeten vinden tegenover de krachtpunten van Torfs’, zegt Walter Pauli, journalist voor Knack en oud-redactiesecretaris van Veto. ‘Een imago zoals dat van Herman van Rompuy: de belichaming van degelijkheid en ernst, minder van charisma.’ In die campagne past een dergelijk statement over arrogantie. Alleen: klopt dat wel?

Oosterlinck als Founding Father

Een persoonlijkheidskenmerk toetsen aan een volledige instelling is geen sinecure. Zeker als die instelling bovendien vele geledingen kent. De KU Leuven is lang niet meer Leuven alleen: de universiteit heeft campussen over heel Vlaanderen en verenigt in haar associatie een reeks grote hogescholen, zoals UC Leuven-Limburg (UCLL) en Odisee. Maar binnen haar eigen instelling loopt de samenwerking niet steeds over rozen.

Zo schreef Veto laatst over de integratie van vroegere hogeschoolopleidingen in de KU Leuven. ‘De geassocieerden zijn maar Untermenschen’, klaagt Philip Vermoortel de problematiek aan. Zo wordt dit onderwijzend personeel categorie drie (OP 3) door de KU Leuven consequent niet aangesproken als professor. In het personeelsbeleid wordt de arrogantie van ‘zuiver’ KU Leuven soms pijnlijk duidelijk.

Dat de Associatie überhaupt tot stand is gekomen, wordt op zichzelf gezien als een uiting van arrogantie. Door de europeanisering van de jaren 90, kreeg de KU Leuven de expliciete ambitie om hoog mee te gaan spelen. Dit had een ongekende schaalvergroting tot gevolg, die door sommigen als imperialistisch werd beschouwd. In 2002, onder rector André Oosterlinck, werd de Associatie een feit.

‘Dat stak de ogen van de anderen natuurlijk geweldig uit’, stelt Pauli. Oosterlinck werd de tweede founding father van de KU Leuven: onze universiteit als 'de grootste en de beste' werd de onvermijdelijke erfenis voor elke daaropvolgende rector. ‘Torfs is misschien de rebel naar de buitenwereld toe, maar hij heeft van de unief helemaal geen rebellerende universiteit gemaakt. Eigenlijk heeft het agressieve Oosterlinckmodel gewoon een uitdagende bek gekregen.’

In haar vijftienjarig bestaan verliep de samenwerking binnen de Associatie niet altijd even makkelijk. Toch is Marc Vandewalle, algemeen directeur van UCLL, positief. ‘Elke samenwerking kan geoptimaliseerd worden. Ik heb niet de indruk dat de laatste jaren druk heeft gezeten op de relatie tussen UCLL en de universiteit.’ Wel geeft hij toe dat een campus in Leuven de positie vergemakkelijkt ten opzichte van leden van de Associatie die verder zitten. Dat de Associatie sinds Torfs minder op inhoudelijke samenwerking inzet, hoeft voor Vandewalle geen slechte zaak te zijn. ‘Je vertrekt best van je eigenheid als je wil samenwerken, anders leidt dat tot meer wrijving.’

Toch klonken eerder andere geluiden. Vandewalles voorganger Toon Martens liet zich in Veto eerder kritisch uit over de KU Leuven binnen de Associatie. Martens vond dat de Associatie aan slagkracht had ingeboet, omdat de KU Leuven steeds meer een eigen koers voer. 'Sommige instellingen denken naar mijn mening te concurrentieel. De KU Leuven is een stuk terughoudender geworden in de leidende rol die zij speelt binnen de Associatie.' De voorzitter van de Studentenraad Associatie Leuven Nick Vandesype deed er nog een schepje bovenop: 'Vandaag is het soms de frustratie van kleinere instellingen dat ze moeten slikken wat de KU Leuven hen voorlegt.'

Het gaat ook over meer dan de Associatie. De campussen in de andere universiteitssteden (hartje Gent, Antwerpen, Brussel) worden als bedreigend aangevoeld. Dat 'imperialisme' uit zich niet enkel in de fysieke aanwezigheid van de KU Leuven op 'hun' territorium: ook het zogezegde machtsvertoon via reclamecampagnes op bussen en trams (à la 'studeer aan de KU Leuven, ook in Diepenbeek') valt bij velen niet in goede aarde.

Braderen met diploma's

De KU Leuven staat natuurlijk niet los van haar partners in het universitaire landschap. Luc Sels wijst er deze campagne op dat de Vlaamse universiteiten beter moeten samenwerken, en pleit dan ook voor een opwaardering van de Vlaamse Interuniversitaire raad (VLIR). ‘De VLIR functioneert goed. Ik denk eerlijk gezegd, met alle respect, dat Luc Sels daar een niet zo realistisch beeld van heeft’, reageerde Torfs in deze krant. Nochtans wijst de realiteit in een andere richting.

Zo liet Torfs in het verleden in interviews vallen dat er in Vlaanderen slechts plaats is voor twee universiteiten: Leuven en Gent. Zeker over de Universiteit Hasselt deed Torfs een reeks sappige uitspraken: de unief zou braderen met diploma’s en geen kwaliteitsvolle missie hebben omdat ze ‘vooral probeert de participatie-achterstand van Limburgse jongeren weg te werken.'

'De man vertelt zoveel onwaarheden', reageerde Luc De Schepper, rector van de UHasselt. 'Die man slaat maar wat uit zijn nek.' Het zegt veel over de verhouding tussen de KU Leuven en de UHasselt, die door de denigrerende houding uit Leuven serieus onder druk stond. Het gaat ook niet alleen over Torfs. In Veto haalde bijvoorbeeld vicerector van de Kulak, Marc Depaepe, uit naar de Hasseltse universiteit: 'West-Vlaanderen behoeft geen autonome universiteit. We willen niet het verhaal van de UHasselt overdoen.'

Ondertussen is de vete gaan liggen, maar gedane zaken nemen geen keer. En tweets als deze zijn nog steeds terug te vinden op het internet:

Harde bedrijfsaanpak

Die minachtende houding naar de kleinere universiteiten toe is ook voelbaar in de VLIR. Antwerpen, Brussel, Hasselt en in mindere mate Gent zijn vragende partij voor meer samenwerking en het wederzijds versterken van de universiteiten. Leuven wordt gezien als de voet tussen de deur die inzet op concurrentie. Dat creëert een sfeer van wantrouwen.

Een tekenend voorbeeld is dat van 'Universiteit Vlaanderen'. 'Universiteit Vlaanderen' is een project van de VRT om in samenwerking met de Vlaamse universiteiten een soort TED-talks te organiseren. Wanneer het dossier wordt voorgesteld op de VLIR, zit het slecht ineen. Leuven neemt het voortouw in de discussie en schiet het dossier af. Hierdoor komt er geen samenwerking tot stand – tot de andere universiteiten later merken dat de KU Leuven ondertussen zélf onderhandelingen heeft lopen met de VRT. Een zet die niet gesmaakt werd door de andere partners binnen de VLIR.

De andere universiteiten zien zich daardoor vaak gedwongen tot bilaterale akkoorden. Daarin staan zij in een slechtere onderhandelingspositie dan met de bescherming van hun grote broer. De partners verwijten de KU Leuven een harde bedrijfsaanpak (die Torfs ironisch genoeg graag linkt aan Sels).

Zero sum game

Vraag blijft of de harde en bedrijfsmatige houding van de KU Leuven ten opzichte van de andere universiteiten herleid kan worden tot arrogantie. De inkomsten van je eigen instelling zo hoog mogelijk houden, is een legitiem verlangen. ‘Er is nu eenmaal interuniversitaire competitie. Ik denk niet dat Leuven arroganter is dan de anderen: als het erop aankomt denken ze allemaal aan zichzelf’, aldus Zeger Debyser, gewoon hoogleraar aan de KU Leuven en naar eigen zeggen onderzoeksactivist. ‘Dat is een probleem en heeft alles te maken met de verdeelsleutel van hoe de universiteiten worden gefinancierd. Daar lees ik niets over in de programma's van de kandidaten.'

Alle partners willen namelijk een zo groot mogelijk deel van de koek. Hun aandeel kunnen ze vergroten door in te zetten op de bepalende parameters: meer doctoraten, meer publicaties, meer projecten… Iets wat ook de hogescholen onderschrijven. ‘Het huidige financieringssysteem verplicht ons het onderste uit de kan te halen op vlak van concurrentie’, zegt Vandewalle.

‘Het is een zero sum game: de universiteiten steken hun energie in competitie, zonder dat de koek daardoor groter wordt’, bemerkt Debyser. ‘Als ze echt slim zouden zijn, zouden ze kunnen afspreken gewoon allemaal minder te doen, want het is gewoon een procentueel aandeel.’

De verdeling van de middelen kan niet los gezien worden van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) dat bepaalt welke fondsen naar welk wetenschappelijk onderzoek gaat. Er wordt geopperd dat de arrogantie van de KU Leuven kan leiden tot coalitievorming binnen de panels tegen onze alma mater. ‘Maar dat samenspannen gebeurt in alle mogelijke combinaties’, merkt Debyser op. Hij is daarom voorstander van een hervorming met meer onafhankelijke en buitenlandse onderzoekers in de panels.

KU Leuven gaat voor Champions League

De vraag is dan of de arrogantie van Torfs (‘een bullebak’, volgens Pauli) misschien niet evenzeer wordt geëxtrapoleerd naar de volledige universiteit. Bovendien: ‘Dat zelfvertrouwen zit in elke vezel van deze instelling’, zegt Pauli.

Als het aankomt op een harde aanpak tegenover de andere universiteiten, staat Torfs dus in een mooie traditie. André Oosterlinck werd gezien als iemand die zich regelmatig arrogant uitliet over de positie van de KU Leuven en vaak dwars lag in de VLIR. Oosterlinck zei bijvoorbeeld dat België maar een tweetal topuniversiteiten kon tellen en dat het 'je reinste onzin is dat men aan kleine universiteiten, zoals Diepenbeek, aan onderzoek doet en mag doctoreren'.

Als Oosterlinck naar die arrogantie of de relatie met andere universiteiten werd gevraagd, antwoordde hij als volgt: 'Het zal u verwonderen dat ik altijd zeer goed met mijn collega's heb kunnen samenwerken. Met Els Witte (oud-rector VUB, red.) kon ik uitgebreid over geschiedenis discussiëren.' Rik Torfs liet recent optekenen dat 'de VLIR goed functioneert' en dat 'de universiteiten erg goed hebben samengewerkt. Anne De Paepe en ik zijn persoonlijke vrienden.'

Arrogant of niet? ‘Volgens mij is een té bescheiden rector een foute match met de universiteit', concludeert Pauli. 'Als je kapitein wordt van Real Madrid, moet je niet doen alsof je de Champions League niet wil winnen.’